Türk Hukukunda yurtdışı çıkış yasağı ve pasaport tahdidi bir idari işlem olup Pasaport Kanunu’nun 22. Maddesinde düzenlenmiştir. Tahdit’in tanımı TDK’ye göre çevresini daraltma, sınır koyma, sınırlama, kısıtlama, çevreleme anlamlarına gelmektedir. Pasaport tahdidi ise idare tarafından kişilerin pasaport işlemlerine gerekçeye dayalı olarak konulan kısıtlama anlamına gelmektedir.
Pasaport tahdit işleminde yetkililer, kişilerin kimlik numaralarının üzerine bir açıklama yazılmasıyla kişilerin yurt dışına çıkmalarında gerek duyulan pasaportlarını almasına engellemektedir. Bu işlem 5682 sayılı Pasaport Kanunu’na dayanarak yapılmaktadır. Bu işlemi ortadan kaldırması için dava konusu işlemi uygulayan idarenin bulunduğu yerdeki İdare Mahkemesine iptal davası açılması gerekmektedir.
Yukarıda da belirtildiği gibi pasaport tahdidi idari bir işlem olduğundan mütevellit ek olarak herhangi bir mahkeme kararı gerektirmeksizin ilgili kurumlarca uygulanabilmektedir.
Bu nedenledir ki idarenin yapmış olduğu her türlü işleme karşı yargı yoluna başvurulabilmektedir. Pasaport tahdidi işlemine karşı hukuka aykırılık öne sürüldüğü takdirde ilgili yetkili idare mahkemesinde iptal davası açılmak suretiyle yargısal denetime tabii kılınmıştır.
Pasaport tahdidi işlemine karşı açılan iptal davasında hukuka aykırılık tespit edildiği takdirde söz konusu işlemin iptaline karar verilir.
Pasaport tahdidi işlemi kişini seyahat etme özgürlüğüne müdahale ettiğinden dolayı (yurtdışı yasağı) hukuka aykırı olması durumunda temel hak ve özgürlüklerin kısıtlanmasına sebep olabilmektedir.
İptal davalarının hukuka aykırılığının dayanağı bu yönde olmaktadır (Hürriyet özgürlüğü, seyahat özgürlüğü…). Hukuka aykırı olarak kısıtlama işlemine tabii tutulan kişi aynı zamanda iptal davası açmaya yetkili kişidir.
Pasaport tahdidi işleminin uygulandığı kişi bu uygulamanın gerekçesini ve izahını, iptal davası açmadan önce, başvuruda bulunarak öğrenebilir.
İdari işleminin hukuka aykırılık gerekçesiyle olası iptalinden sonra maddi-manevi zarara uğramış kişi ilgili mevzuat hükümleri gereği tazminat davası açabilir.
Pasaport Kanunu’nun 22. Maddesine göre yurt dışına çıkmaları;
- Mahkemelerce yasaklananlara,
- Memleketten ayrılmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere
- Terör örgütlerine aidiyeti, iltisakı veya irtibatı belirlenen yurtdışındaki her türlü eğitim, öğretim ve sağlık kuruluşları ile vakıf, dernek veya şirketlerin kurucu ve yöneticisi olduğu veya bu yerlerde çalıştığı İçişleri Bakanlığınca tespit edilenlere pasaport veya seyahat vesikası verilmez.
Ancak, yabancı memleketlere gitmeleri mahkemelerce yasaklananlar dışında kalanlara, zaruri hallerde Cumhurbaşkanının onayı ile pasaport veya pasaport yerine geçen seyahat vesikası verilebilir.
Bu durumda olanların açık kimlikleri (adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, ana ve baba adı ile nüfusa kayıtlı olduğu yer) ve tahdit sebebi, ilgili daireler tarafından mahallin polis makamlarına bildirilir.
İlgili polis makamları da bu bilgileri alır almaz bağlı bulunduğu il emniyet müdürlüğü kanalıyla en seri haberleşme aracıyla yazılı olarak hudut kapısı bulunan emniyet müdürlüklerine, şahsın nüfusa kayıtlı olduğu il emniyet müdürlüğüne ve Emniyet Genel Müdürlüğüne bildirir.
Bunların yurt dışına çıkışları engellenir ve kendilerine pasaport veya vesika verilmez, verilmişse geri alınır.
İlgili maddede birinci fıkrada yazılı makamlar tarafından pasaport verilmesi veya yurt dışına çıkması yasaklananlarla, yurt dışında kalmalarında genel güvenlik bakımından mahzur bulunduğu tespit edilenlerin süreleri dolan pasaportları yenilenmez, kendilerine Türkiye’ye dönmeleri için seyahat vesikası verilir.
Pasaport veya pasaport yerine geçen vesikaları kaybedenlerden, bunu haklı bir sebebe dayandıramayanlarla bulundukları ülkelerden sınır dışı edilmiş olanlara, bu ülkelerden çıkarılış sebepleri göz önünde tutularak pasaport veya vesika verilmeyebilir.
Türk vatandaşlarının seyahatlerinin sınırlandırılması veya yasaklanması ise Pasaport Kanunu’nun 23. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre de;
Cumhurbaşkanı, harp tehlikesi veya memleket güvenliğine veya sağlık durumuna dokunan diğer olağanüstü haller dolayısıyla Türk vatandaşlarının yabancı memleketlere gitmelerini kısmen veya tamamen men edebileceği gibi, siyasi ve ekonomik mülahazalarla sadece belli ülkeler için geçerli pasaport düzenlenmesine de karar verebilir.
Harp tehlikesi, yabancı memleketlerde zuhur edebilecek dahili karışıklıklar veya salgın hastalıklar sebebiyle veya siyasi veya ekonomik nedenlerle dış memleketlerdeki pasaport vermeye yetkili Türkiye Cumhuriyeti makamları, Dışişleri Bakanlığının talimatı veya muvafakati ile Türk vatandaşlarına verecekleri pasaportları, yalnız belli memleketlere gitmek için muteber olmak üzere tanzim edebilirler.
Yurtdışı Çıkış Yasağı Yargıtay Kararları
- Yargıtay Kararı- 16. Ceza Dairesi, E. 2020/2260 K. 2020/3645 T. 3.7.2020
‘’Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına sunulan 28.12.2018 havale tarihli özetle, Finlandiya’da yaşayan ve aynı zamanda Finlandiya vatandaşı olan müvekkili ve eşi hakkında yürütülen bir soruşturmanın ayrıca pasaportlarına yönelik uygulanan bir tahdit veya el koyma işleminin bulunup bulunmadığını, soruşturmanın mevcudiyeti halinde ifade vermeye hazır olduklarını, müvekkilinin darbe girişiminden sonra…’’
- Yargıtay Kararı- 11. Hukuk Dairesi, E. 2006/1199 K. 2007/4481 T. 15.03.2007
‘’Anılan düzenlemelerin yurt dışına çıkış yasağı konulabilen hallerden biri olduğu, 5682 sayılı Pasaport Kanunu’nun 22. maddesinden ayrı olarak bu yönde bir olanak daha getirdiği gözetilerek, somut olayın bu yönden incelenmesi, sonucuna göre karar verilmesi gerekirken, davalının durumunun sadece, Pasaport Kanunu’nun 22. maddesi çerçevesinde ele alınmasına dayalı olarak yazılı gerekçelerle sonuca gidilmesi, eksik incelemeye dayalı olup, hükmün bu nedenle davalı yararına bozulması gerekmiştir.’’
Blog Yazılarımız: Tanıma ve Tenfiz Davaları
Stj. Av. Altuğ Eliri
Av. Serhan Cantaş
