Taşıma engeli, taşıma sözleşmesinin yapılmasından sonraki bir aşamada ortaya çıkan ve eşyanın taşınmasını tamamen veya sevk mektubunda yazılı şekliyle belirtilen güzergah üzerinden taşınmasını imkansızlaştıran herhangi bir olaydır. Taşıma engeli oluşturan imkansızlık ise eşyanın taşınması faaliyetinin devamına ve buna bağlı olarak da varma yerine ulaştırılmasına ve gönderilene zamanında teslim edilerek taşıyıcının yükümlülüğünü yerine getirmesine engel teşkil edecek her türlü durumdur. Ancak burada karşılaşılan her engel, bir taşıma engeli değildir.
İmkansızlık halinin kısa bir sürede giderilmesinin mümkün olması halinde taşıma sözleşmesi geçerliliğini korur ancak gönderen, durumun kendisine ihbar edilmesi üzerine sözleşmeyi feshedebileceği gibi geçici imkansızlığın ortadan kalkmasını da bekleyebilir. Bekleme süresi zarfında meydana gelen masraflar taşıyıcıya ödenmelidir. İmkansızlığın ne zaman sona ereceği belli olmayan durumlarda gönderen sözleşmeden cayma hakkını kullanabilir, cayma hakkı kullanılmadığı takdirde ise taşıyıcı sözleşmeyi feshedebilecektir.
CMR’ye Göre Taşıma Engelinin Şartları Nelerdir?
CMR’ye göre taşıma engelinden söz edilebilmesi için bazı koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlar:
- Taşıma engelini oluşturan imkansızlığın, taşıma sözleşmesinin yapılmasından sonraki bir aşamada ortaya çıkması gerekmektedir. Taşıma engelinden söz edilebilmesi için taşıma faaliyetinin başlamasından sonra, fakat eşyanın teslim için belirlenen yere varmasından önce ortaya çıkması ve taşımanın devamını imkansızlaştıran bir durum veya olayın söz konusu olması gerekmektedir. (CMR m. 14/1)
- Taşıma engelinden bahsedilebilmesi için taşıma sözleşmesinin sevk mektubunda belirtilen şartlara uygun olarak yürütülmesinin herhangi bir şekilde imkansız hale gelmesi veya imkansızlaşacağı ortaya çıkmış olmalıdır.
CMR’ye Göre Taşıma Engelinde İspat
Taşıma faaliyetine devam edilmesini imkansızlaştıran bir durum olduğunu iddia eden taşıyıcı bunu ispat etmelidir. Bu imkansızlığın taşıyıcının kusurundan kaynaklanıp kaynaklanmadığı önem arzetmez.
CMR’ye Göre Taşıma Faaliyetinde Sorumluluk
Taşıma faaliyetini engelleyen imkansızlığın ortaya çıkması durumunda taşıyıcı, varış noktasına gelmeden malların kaybedilmesi, ziyaı veya hasara uğraması gibi durumlarda sorumlu tutulabilecektir. (CMR m.17) Ancak taşıyıcı muhtemel sorunların önlenmesi adına gerekli özeni göstermişse ve buna rağmen sorunun önlenmesine olanak bulunmaması halinde sorumluluktan kurtulabilecektir. (CMR m.17/2)
Teslim Engelleri Nelerdir?
Teslim engeli, eşyanın gönderilene sadece fiziki olarak teslimi değil aynı zamanda süresinde teslimini yani taşıyıcının eşyanın teslimine ilişkin asli yükümlülüğünü usulüne uygun olarak yerine getirmesini engelleyen durumları ifade etmektedir. Teslim engelinden bahsedilebilmesi için eşyanın varış yerine ulaşmış olması gerekmektedir.
Mücbir sebep olarak kabul edilen ve tarafların iradesi dışında meydana gelen (doğal afet, savaş, grev gibi) olaylar da teslim engeli teşkil eder.
Eşyanın niteliğinden veya belgelerdeki eksikliklerden kaynaklanan nedenlerden dolayı yetkili makamlarca gönderilene tesliminin engellenmesi halleri de teslim engelidir.
Gönderilenin bulunamaması (başka adrese taşınması, ölmesi) gibi durumlarda da teslim engelinden söz edilebilecektir. Gönderenin isim ve adresi sevk mektubunda yazılı olmalıdır. Sevk mektubundaki bilgilerin yanlışlığı veya yetersizliği gönderenin sorumluluğunu gerektirmektedir. (CMR m.7/1)
Kendisine tanınan hakları kullanan gönderilen, taşıma sözleşmesinden kaynaklanan bütün ücreti, taşıyıcıya ödemekle yükümlüdür. Dolayısıyla taraflar arasında bu hususta herhangi bir uyuşmazlığın ortaya çıkması durumunda taşıyıcı, gönderilenin kendisine bir teminat göstermediği sürece eşyayı teslim etmek zorunda değildir. (CMR m.13/2) Bu durumda da teslim engelinden söz edilebilecektir.
Gönderilenin herhangi makul bir gerekçe sunmaksızın eşyayı teslim almadan kaçınması teslim engelidir.
Teslim Engelinde İspat
Teslim engelini iddia eden taraf bu iddiasını ispatlamalıdır. Teslim engeli teşkil eden olay ve durumun da taşıyıcının herhangi bir ihmal veya kastından kaynaklanmaması gerekmektedir.
Teslim Engelinde Sorumluluk
Taşıyıcı, taşıma sözleşmesine konulacak özel bir hüküm ile eşyanın, gönderilen tarafından usulüne uygun olarak teslim alınması anına kadar, belirli bir süre beklemekle yükümlü kılınabilir. Bu durumda taşıyıcı, belirtilen sürenin bitimine kadar, herhangi bir süre belirtilmemiş ise basiretli bir taşıyıcıdan beklenilecek makul süre, eşyanın gönderilen tarafından teslim alınmasını beklemekle yükümlüdür. Bekleme süresince taşıyıcı, eşyada oluşması muhtemel ziya ve hasardan sorumlu olmaya devam edecektir.
Türk Ticaret Kanunu’na Göre Taşıma ve Teslim Engelleri Nelerdir?
Taşıma ve teslim engelleri, eşyanın taşınması veya teslimi işleminin sözleşmede kararlaştırıldığı şekilde gerçekleştirilmesine engel teşkil eden durumlardır. TTK anlamında taşıma ve teslim engelleri sadece imkansızlık ile sınırlandırılmamış, imkansızlık dışında ortaya çıkması muhtemel durumların da sözleşmenin usulüne uygun olarak ifasına engel teşkil etmesi mümkündür. Dolayısıyla taşıma faaliyetinin veya teslim işleminin yerine getirilmesi engelleyen hususlar, edimin usulüne uygun olarak ifasına mani olan aksiliklerin yanı sıra şartlarda meydana gelen değişiklikleri de kapsamaktadır. Bu bağlamda TTK m.869 anlamında “engel”, taşıma faaliyetinin sözleşmeye uygun yapılmasına ve varış yerinde eşyanın sözleşme uyarınca teslim edilmesine engel teşkil eden sebepler, değişiklikler ve aksiliklerdir.
Taşıma faaliyetine engel teşkil eden olay ile karşılaşan taşıyıcı, eşya üzerinde tasarruf yetkisine haiz kişiden (gönderen) talimat almak zorundadır. Eşyanın varma yerine ulaşması gibi nedenlerle tasarruf yetkisini kullanma hakkını gönderilenin haiz olması durumlarında ise söz konusu yetki gönderilen tarafından kullanılacaktır. Ancak gönderilenin bulunamaması veya eşyayı teslim almaktan kaçınması gibi durumlarda eşya üzerindeki tasarruf yetkisi yine gönderene ait olacaktır. (TTK m.869/1-2,c)
Taşıma ve teslim engeline bağlı olarak taşıma faaliyetinin süresinden önce sona erdirilmesi halinde taşıyıcı, taşıma faaliyetinin tamamlanmış kısmı ile orantılı ücrete hak kazanacaktır. Engel, taşıyıcının riziko alanına giren bir sebepten kaynaklanmışsa, taşıyıcı, ancak gönderenin menfaatine olduğu ölçüde taşımanın tamamlanmış bulunan kısmı hakkında istemde bulunabilir. (TTK m.870/2)
Taşıma ve Teslim Engelleri Durumunda Taşıyıcının Başvurabileceği Tedbirler
Bazı durumlarda taşıma engeli karşısında taşıyıcının talimat istemek üzere kendisine başvurmasına rağmen, eşya üzerinde tasarruf yetkisini haiz kişiye ulaşamaması ya da makul süre zarfında taşımanın devamı hususunda gerekli talimatı alamaması söz konusu olabilmektedir. Bu gibi durumlarda taşıyıcının başvurabileceği bir takım tedbirler vardır. Bunlar tedbirler:
- Taşıyıcının malları boşaltması
- Taşıyıcının malları satması
Taşıyıcının Malları Boşaltması
Taşıyıcı, CMR m.16/2 gereğince (TTK m.869/3-2,c), m.14/1 veya m.15’te (TTK m.869/1)’de öngörülen hallerde eşyayı, üzerinde tasarruf yetkisini haiz kişi hesabına derhal boşaltma yoluna gidebilir. Eşyanın boşaltılması ile taşıma faaliyeti sona ermiş sayılır. Taşıyıcının, eşyayı boşaltma hakkını kullanabilmesi için herhangi bir talimat almasına gerek yoktur ve boşaltma işlemini kendisine verilecek talimat doğrultusunda da gerçekleştirmesine gerek yoktur. Boşaltma masrafları, eşya üzerinde tasarruf yetkisine haiz kişiden istenebilecektir.
Boşaltma işlemi tamamlanıncaya kadar taşıma faaliyeti sona ermiş sayılmaz. Dolayısıyla boşaltma işlemi sırasında oluşan herhangi bir ziya veya hasardan taşıyıcı sorumlu tutulabilecektir.
Bir diğer seçim hakkı olarak da taşıyıcı, eşyayı tevdi edebilir veya geri taşıyabilir. Eşyanın üçüncü kişiye tevdi edilmesi durumunda taşıyıcının, eşyanın tevdi edildiği üçüncü kişinin seçimi konusunda “özen yükümlülüğü” vardır. Bunun dışında taşıyıcının herhangi bir sorumluluğu yoktur. (CMR m.16/2-3,c ; TTK m.869/3-3,c) Özenin gösterilmemesi durumunda taşıyıcının sorumlulu söz konusu olabilecektir.
Taşıyıcının Malları Satması
CMR m.16/3 (TTK m.869/3), taşıyıcıya belirli şartların gerçekleşmesi veya gerçekleşmesi ihtimali durumunda malları satma yetkisi tanımaktadır. Taşıyıcı belirli durumlarda eşya üzerinde satış yetkisini kullanabilir. Bunlar:
- Taşıyıcı satış yetkisini, malların bozulabilir cins ve nitelikte olması veya durumlarının böyle bir tedbirin alınmasını haklı göstermesi ya da depolama masraflarının eşyanın değerine oranla daha yüksek olması gibi nedenlerle eşya üzerinde tasarruf yetkisini haiz kişiden herhangi bir talimat beklemeksizin kullanabilir.
- Taşıyıcı, eşya üzerinde tasarruf yetkisini haiz kişiden, üstesinden gelmesini mümkün kılacak aksi yönde bir talimatı makul görülebilecek bir süre içerisinde almamış ise eşyanın satışını tercih hakkı olarak kullanabilecektir. (CMR m.16/3-2,c)
- TTK kapsamına giren taşımalarda ise taşıyıcı, TBK m.108 hükmü çerçevesinde hakimden alacağı izin ile eşyayı açık artırma yoluyla satarak bedeli tevdi yolunu seçebilir. Taşıyıcının bu yolu seçebilmesi için önceden eşya üzerinde tasarruf yetkisini haiz kişiye ihtarda bulunmalıdır.
Eksik Teslim Nedir?
Mallara ilişkin bilgilerin satım sözleşmesinde önceden belirtilmesi, malların adet ve miktarında meydana gelen eksilmeden kaynaklanan uyuşmazlıkların önüne geçilmesini sağlar. Malların miktarında eksilme, kaza veya malın niteliğinden, satıcının daha fazla kar etme amacıyla malı sözleşmede kararlaştırılandan daha düşük miktarda teslim etmek istemesinden kaynaklanabilmektedir. Eksik teslim, malın alıcıya satım sözleşmesinde kararlaştırılandan belirli veya önemli ölçüde düşük miktar ve ağırlıkta teslim edilmesini ifade etmektedir.
Eksik Teslimde Taşıyıcının CMR’ye Göre Sorumluluğu
Eksik teslime yol açan sebeplerin başında eşyanın ziya veya hasara uğraması ile herhangi bir nedenden dolayı bir kısmının veya tamamının kaybolması gelmektedir. Dolayısıyla taşıyıcı, taşınmak üzere teslim aldığı eşyayı kontrol etme yükümlülüğü altındadır. Eşyayı teslim aldığında taşıyıcı, taşınacak paketlerin sayısı ile işaret numaralarına ilişkin taşıma senedinde yer alan bilgilerin doğruluğunun yanı sıra eşyanın ve amlajının görünürdeki durumunu da kontrol etmelidir. (CMR m.8/1-a,b) Ayrıca gönderen, eşyanın brüt ağırlığını veya bunların başka şekilde ifade edilmiş miktarları ile paketlerinin içeriğinin kontrol edilmesini de taşıyıcıdan talep edebilecektir. Taşıyıcı da yaptığı kontrollerin bedelini talep edebilecektir. Gerçekleştirilen kontrollerin sonuçlarının da sevk mektubunda yazılması gerekmektedir. (CMR m.8/3)
Eşyayı teslim alan taşıyıcı, teslim esnasında ortaya çıkan eksikliğin kendi kusur ve ihmalinden kaynaklanmadığını ispat etmedikçe sorumluluktan kurtulamaz. Taşıyıcı, eksilmelerin kendi ihmalinden ileri gelmesi durumunda eşya üzerinde tasarruf yetkisini haiz kişinin zararını tazmin ile yükümlüdür. Eşyanın kısmen veya tamamen kaybından dolayı taşıyıcının tazmin edeceği miktar, yükün taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki değer üzerinden hesaplanacaktır. (CMR m.23/1)
Eşyanın taşınması dolayısıyla ödenen taşıma ücreti, gümrük vergileri ile taşıma nedeniyle yapılmış diğer masraflarn, tam ziya halinde tamamen, kısmi ziya halinde ise ziyaa uğrayan kısmı ile orantılı olarak iade edilmesi gerekmektedir.(CMR m.23/4)
Taşıma sözleşmesinin ihlalinden doğan davalarda tazminat ödemesinin kararlaştırıldığı durumlarda hak sahibi, ödenecek tazminat için faiz talebinde bulunabilecektir. Yıllık %5 üzerinden hesaplanacak bu faiz, talebin yazılı olması durumunda taşıyıcıya gönderildiği tarihten, yazılı talebin olmaması durumunda davanın açıldığı tarihten itibaren işlemeye başlayacaktır.
Eksik Teslimde Taşıyıcının TTK’ya Göre Sorumluluğu
Taşıyıcı, eşyanın tamamen veya kısmen ziyaından dolayı tazminat ödemekle sorumlu tutulduğunda, bu tazminat, eşyanın taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki değerine göre hesaplanır. (TTK m.880/1)
Eşyanın hasara uğraması hâlinde, onun taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki hasarsız değeri ile hasarlı değeri arasındaki fark tazmin edilir. Zararı azaltmak ve gidermek için yapılacak harcamaların birinci cümleye göre saptanacak değer farkını karşıladığı karine olarak kabul edilir. (TTK m.880/2)
Eşyanın değeri piyasa fiyatına göre, bu yoksa aynı tür ve nitelikteki malların cari değerine göre tayin edilir. Eşya, taşımak üzere teslimden hemen önce satılmışsa, satıcının faturasında taşıma giderleri mahsup edilerek gösterilen satış bedelinin piyasa fiyatı olduğu varsayılır. (TTK m.880/3)
Taşıyıcı, eşyanın zıyaı veya hasarı hâlinde, 880 inci madde uyarınca ödenmesi gereken tazminattan başka, zararın saptanması için yapılması zorunlu olan giderleri de tazminle yükümlüdür.
Taşıyıcının Kusuru İle İlgili Yargıtay Kararı
- Yargıtay 11. H. D., 26/12/1978 Tarihli, 1978/5968 E., 1978/5871 Sayılı Kararında
“… Taşıyıcının ücrete hak kazanabilmesi için, eşyanın istenilen yere taşınması gerekir. Gönderenin talimatına uygun olarak eşyayı istenilen yere götüren, ancak, gönderilenin sözleşme dışı başka bir yere götürme isteğine kızarak, malı tekrar gönderme yerine geri getiren taşıyıcı basiretli bir iş adamı gibi davranmamıştır ve gönderenden kesin talimat almaması, tevdi mahalli tayin ettirmemesi yönünden kusurludur. Ayrıca malların geri götürülmesine neden olan gönderilen de kusurlu sayılmalıdır.”
Eksik Teslimde Taşıyıcının Sorumluluğu İle İlgili Yargıtay Kararı
- Yargıtay 11. H. D. 02/03/2015 Tarihli, 2014/14660 E., 2015/2817 Sayılı Kararında
“… Mahkemece, iddia, savunma ve toplanan kanıtlar, benimsenen bilirkişi raporu, uyulan bozma ilamı ve tüm dosya kapsamına göre, CMR’nin 23/4 maddesinde “yükün taşınması dolayısıyla ödenen taşıma ücreti, gümrük resimleri ve diğer ödemelerle malın kaybedilmesi halinde tamamen ödenir.” düzenlemesi bulunduğu, nmalı tamamen kaybeden taşıyıcının, taşıma ücretini gönderene iade etmesi gerektiği ve aynı şekilde başarısız olan bu taşıma dolayısıyla yapılan gümrük ve diğer masrafların tamamı taşıyıcı tarafından ödenmesi gerektiği, belirtilen taşıma ücreti, gümrük resimleri diğer ödemelerin taşıyıcı tarafından fiilen gerçekleştirilen taşımaya ilişkin olduğu, gerekçesi ile davanın kısmen kabulü ile… yıllık %5 faiz ile birlikte müştereken ve müteselsilen tahsiline karar verilmiştir.”
Blog Yazılarımız: HAVAYOLU İLE YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESİNDEN KAYNAKLANAN AKDİ SORUMLULUĞA İLİŞKİN DAVALAR
Av. Tuğçe Çığlı
Av. Serhan Cantaş
