Kısa çalışma ödeneği, İşsizlik Sigorta Fonu kapsamında sağlanan bir imkan olup, genel ekonomik kriz, sektörel kriz ya da bölgesel kriz veya zorlayıcı sebeplerle iş yerindeki haftalık çalışma sürelerinin “geçici olarak” en az ⅓ oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın iş yerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en azı dört hafta süreyle durudulması hallerinde, iş yerinde üç ayı aşmamak üzere sigortalılara çalışamadıkları dönem için gelir desteği sağlanmasıdır.
İşleri aksayan işverenlere destek olmak ve çalışanların da işini yitirmemesini sağlamak maksadıyla öngörülmüştür. Kısa çalışma ödeneği, kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşullarının sağlanması halinde işçiye yapılan ödemeyi ifade etmektedir. Kısa çalışma ödeneği işyerindeki her işçinin alabileceği bir ödeme türü değildir ve bazı şartlara tabidir. Ekonomik dengeler gözetilerek her işçinin koşulsuz olarak kısa çalışma ödeneği aldığı bir sistem kabul edilmemiştir.
Kısa çalışma ödeneğinden yararlanma şartları Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Yönetmeliğinin 6. maddesinde düzenlenmektedir. Bunlar:
- İşverenin kısa çalışma talebinin uygun bulunması ve kısa çalışma yapması uygun görülenler arasında çalışanın isminin yer almış olmalı,
- İşçinin kısa çalışmanın başladığı tarihte çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanmış olmalıdır.
İlk şart, işverenin İşkur’a yapacağı kısa çalışma başvurusunun uygun bulunmasıyla sonuçlanan süreci ifade eder. İşverenin yürüteceği ve işçiden bağımsız olarak alınan bir uygunluk olayıdır.
İkinci şart ise, tamamen işçinin kişisel durumuyla ilgilidir ve her bir işçinin kısa çalışma ödeneği alıp alamayacağını doğrudan etkileyecektir.
Kısa Çalışma Ödeneğinden Faydalanma Şartları
1. İşçinin Yerine Getirmesi Gereken Şartlar
İşyerinde çalışan işçilerin bu ödenekten yararlanabilmesi için son üç yıl içinde en az 450 gün prim gününü doldurmuş olmaları ve bu prim gün sayılarının son 600 günü kesintisiz yatırılmış olması gerekir. (4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu m.50)
- Kısa çalışmanın başladığı tarihi itibariyle son 120 gündür bir hizmet akdine bağlı olarak işveren bünyesinde çalışıyor olmak
- Kısa çalışmanın başladığı tarih itibariyle son 3 yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödemiş şekilde sigortalı çalışan olmak
Bir çalışanın kısa çalışma ödeneğinden faydalanması için, kısa çalışma yapılacak işleri yürütüyor olması yetmez, bu çalışanın bir de işsizlik ödeneği alma şartlarına çalışma süresi ve prim günü bakımından haiz olması gerekecektir.
2. İşverenin Yerine Getirmesi Gereken Şartlar
İşveren yukarıdaki sebeplerden dolayı işyerinde çalışma saatlerinin en az ⅓ oranında azaldığını ya da süreklilik koşulu aranmaksızın iş yerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az 4 hafta süreyle durdurulduğunu İşkur’a bildirmesi ve İşkur müfettişleri tarafından bu hususun doğruluğunbun tespit etmiş olmaları halinde kısa çalışma ödeneğinin şartları işveren tarafından yerine getirilmiş olur. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmek için asgari bir işçi çalıştırma zorunluluğu yoktur. Tek işçi çalıştıran işyerleri de bu imkandan yararlanabilecektir.
Kısa Çalışma Ödeneği Miktarı ve Ödenmesi
Kısa çalışma ödeneğinin miktarı, kısa çalışma süresi boyunca çalışanların en önemli geçim kaynağıdır. Günlük kısa çalışma ödeneği, sigortalının son oniki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ıdır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının %150’sini geçemez.
Kısa çalışma ödeneği alma şartlarını taşıyan işçiler için yapılacak ödemeler işverene değil, bizzat çalışanın kendisine yapılacaktır. Kısa çalışma ödeneği ödemeleri aylık olarak İşkur tarafından çalışanların adına ve PTT aracılığıyla da yapılabilir. Ödeme sadece “çalışılmayan süreler için” yapılacaktır.
Kısa Çalışma Ödeneğini Ödeme Yöntemleri Nelerdir?
Kısa çalışma ödeneği, mutlaka her ay için sabit bir rakam üzerinden ödenmek zorunda değildir. Bakanlık Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’na bağlı müfettişler, işverenin kısa çalışma talebini uygun bulursa ödeme yöntemini belirler. Hangi yöntemin uygulanacağı müfetiş tarafından raporda belirtilir.
İki çeşit ödeme yöntemi vardır. Bunlar:
- Sabit Oranlı Ödeme
- Değişken Oranlı Ödeme
Sabit Oranlı Ödeme; iş müfettişi tarafından işyeri için belirlenen haftalık çalıştırılmayacak saat oranını aşmamak üzere düzenli olarak her ay aynı miktarda ödeme yapılması yani düzenli olarak her ay aynı oranda kısa çalışma yapılmasıdır.
Değişken Oranlı Ödeme; İş müfettişi tarafından işyeri için belirlenen haftalık çalıştırılmayacak saat oranını geçmemek üzere işverenin bildireceği orana göre ilgili dönem için ödeme yapılması yani her ay farklı oranda kısa çalışma yapılmasıdır.
Kısa çalışma başlama tarihi, iş müfettişinin işyerinde yaptığı uygunluk tespiti inceleme tarihinden önce ise, kısa çalışma başlama tarihinden inceleme tarihine kadar olan dönem için müfettişin belirlediği oranda kısa çalışma ödemesi yapılacaktı. İnceleme tarihinden sonraki dönem için değişken oranlı uygulama yapılabilecektir.
Kısa çalışma bildirim listesinin, sabit oranlılar için kısa çalışma ödeneği başlama tarihini izleyen ay sonuna kadar, değişken oranlılar için ödeme yapılan ayı izleyen ay sonuna kadar işveren tarafından manyetik ve yazılı ortamda birime gönderilmesi takip edilir. Listenin gönderilmemesi halinde ödemenin yapılamayacağı işverene işkur tarafından hatırlatılır.
Kısa Çalışma Ödeneği Ödeme Süresi
Kısa çalışma uygulaması en az 4 hafta ve en çok da 3 ay için uygulanabilse de, süreyi 6 aya kadar uzatmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir. Kısa çalışma ödeneği belirtilen sınırlarda ve uygunluk onayında belirtilen süre kadar ödenecektir.
Belirtilmesi gereken bir husus ise genel ekonomik kriz, sektörel kriz ya da bölgesel kriz nedeniyle kısa çalışma talebi uygun görüldüğünde, iş yerinde kısa çalışmanın başladığı tarih itibariyle kısa çalışma ödeneği ödenirken, zorlayıcı sebeple kısa çalışma uygulamasında kısa çalışmanın ilk haftasının ücreti çalışana ödenmez.
Kısa Çalışma Ödeneği Süresince İşçilerin Sigorta Bildirimi ve İş Göremezlik Ücreti
İşçinin çalışma ödeneği aldığı süre, onun haftalık olarak fiilen çalışmadığı süreyi ifade eder. Böylece işçinin fiilen çalışmadığı süreler için işverenin SGK’ya prim bildirmesi de gerekmez. Kısa çalışma uygulanan işçiler adına çalışılmayan günler için SGK Aylık Prim ve Hizmet Belgesi ile eksik gün gerekçesinin “18-Kısa Çalışma Ödeneği” olarak bildirilmesi gerekmektedir. Ancak kısa çalışma ile birlikte başka bir gerekçe varsa bu durumda eksik gün gerekçesinin “27-Kısa Çalışma Ödeneği ve Diğer Nedenler” olarak bildirilmesi gerekmektedir.
Kısa çalışma ödeneği alan işçiler için eksik gün bildirimi yapılsa ve bu günler çalışanların sigorta primlerinde görünmese bile, kısa çalışma ödeneği alınan günler için işçilerin genel sağlık sigortası primleri İşkur tarafından ödenmektedir. Böylece hem çalışanların genel sağlık sigortası prim borcu ile karşılaşması engellenmiş olmakta hem de sağlık hizmetlerinden faydalanmaya devam etmeleri sağlanmaktadır. Kısa vadeli sigorta primi bildirilmeyen sigortalının ise iş göremezlik ödeneği alması mümkün değildir.
Kısa Çalışma Ödeneği Süresince Çalışılmadan Hak Edilen Günlerin Ücreti
İş Kanununa tabi bir işçi temel kural olarak, çalıştığı günlerin karşılığında ücret alır. Fakat sosyal devletin bir gereği olarak, işçilere çalışmadan da ücret hak edebileceği günler ve zamanlar da ihdas edilmiştir. İşçinin çalışmadığı fakat ücret almaya hak kazandığı bu günlerin başında “hafta tatili” gelir. Benzer şekilde bir yılda on beş buçuk günü kapsayan Ulusal Bayram ve genel tatil günleri de işçinin çalışmasa bile ücrete hak kazanacağı günlerdendir.
Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelikte bu durum düzenlenmektedir. “Kısa çalışma yapan işçinin çalışılmayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günlerine ilişkin ücret ve kısa çalışma ödeneği miktarının, kısa çalışma yapılan süreyle orantılı olarak işveren ve Kurum tarafından ödenecektir.”
Kısa Çalışma Ödeneğinin Haczi
İşçinin geçim kaynağı olan ücreti, belirli şartlarla hacze konu olabilir. Genel kural işçinin ücretinin en çok ¼’i haczedilebilmektedir.
Kısa çalışma ödeneği nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir veya temlik edilemez.(Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmeliği m.7)
İşçinin icra dairesince hacze konu edilmiş borcu olsa bile kısa çalışma ödeneği haczedilemeyecektir. Bunun tek istisnası nafakadır, nafaka borcu söz konusu olduğunda kısa çalışma ödeneği haczedilebilecektir.
Kısa Çalışma Ödeneğinin Kesilmesi ve Durdurulması
İşveren için kısa çalışma talebinin uygun bulunması ve belirlenen işçiler için kısa çalışma ödeneğinin ödenmesine başlanması kısa çalışma uygulanmasının denetlenmeyeceği anlamına gelmez.
Kısa çalışma uygulamasına yönelik iş yerlerinin denetimi kural olarak İş Müfettişlerince yapılmaktadır. İş müfettişlerince yapılan denetim esnasında, işverenin ödenek alan işçilerin çalışma süreleri ile ilgili hatalı bilgi ve belge verdiğinin tespit edilmesi ve iş müfettişinin yazılı talebi halinde hakkında hatalı bilgi verilen işçi sayısı da dikkate alınarak kısa çalışma ödeneği durdurulur. Bilgi ve belgelerin tetkiki neticesinde, hatalı olduğu tespit edilen bilgi ve belgelerin düzeltilmesi veya hatalı bilgi verilen işçi bilgilerinin düzeltilmesi sonucunda kısa çalışma ödeneği ödenmesine devam edilir.
Bazı durumlarda kısa çalışma ödeneği alan işçi bakımından kısa çalışma ödeneği kesilir. Bunlar:
- İşe girmesi
- Yaşlılık aylığı almaya başlaması
- Herhangi bir sebeple silah altına alınması
- Herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması
- İş sözleşmesinin sona ermesi
- Tekrar kısa çalışma yapmamak üzere faaliyete başlaması
- Geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması durumunda geçici iş görmezlik ödeneğine konu olan sağlık raporunun başladığı tarih itibariyle
Kısa çalışma ödeneğinin kesileceği tarih, geçici iş göremezlik ödeneğini alma hali hariç, diğer vakıaların meydana gelme tarihidir.
Blog Yazılarımız: İşçi – İşveren İbraname Geçerlilik Şartları
Av. Tuğçe Çığlı
Av. Serhan Cantaş
