İş sözleşmesinin sona ermesi taraflar bakımından bir takım sonuçlar doğurur. İş sözleşmesinin feshinin önemli sonuçlarından biri de kıdem tazminatıdır. Kıdem tazminatı, asgari bir çalışma süresini dolduran işçinin iş sözleşmesi kanunda sayılan nedenlerden biriyle son bulması halinde, işverence işçiye ya da mirasçılarına kıdeminin karşılığı olarak ödenen tazminattır. İşçinin verdiği emek, sağladığı katkılar ve o işyerinde geçirdiği süreler karşılığında işveren tarafından işçiye kıdem tazminatı ödenmektedir.
İş Kanunu kapsamı dışında kalanlar kıdem tazminatı hakkından yararlanamazlar. Ancak iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde kıdem tazminatının ödenmesine ilişkin bir hükme yer verilmişse bu kişiler de bu haktan yararlanabilecektir.
Kıdem Tazminatına Hak Kazanılmasının Şartları Nelerdir?
İş Kanunu’nda kıdem tazminatına hak kazanılabilmesi için belirli şartlar öngörülmüştür. Bu şartlar:
1-) 4857 Sayılı İş Kanunu’na Tabi İşçi Olmak:
Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denir. İşçinin kıdem tazminatı talep edebilmesi için öncelikle iş kanunlarına tabi olarak çalışması gerekir. Bu sebeple İş kanunu’nun 4. maddesinde yer alan işçilere kıdem tazminatı ödenmeyecektir:
- Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar
- 50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde çalışanlar
- Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işlerinde çalışanlar
- Bir ailenin üyeleri ve 3. dereceye kadar (3. derece dahil) hısımları arasında dışardan biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde
- Ev hizmetlerinde çalışanlar
- Rehabilite edilenler
- Çıraklar
- Sporcular
- 507 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlar
2-) İşyerinde En Az Bir Yıl Çalışmış Olmak:
İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte işçinin en az bir yıllık kıdeminin bulunması gerekir. O iş yerinde bir yıldan az süre çalışmışsa kıdem tazminatına hak kazanamaz. Aynı işverene ait farklı işyerlerinde çalışsa dahi 1 yıllık süre hesaplanarak kıdem tazminata hak kazanabilecektir.
3-) İş Sözleşmesinin Belirli Fesih Halleri İle Sona Ermesi:
- İşveren Bakımından
İşveren tarafından iş sözleşmesinin, kanunun 17. maddesinde düzenlenen durumlarda bildirimli fesih ile sona erdirilmesi durumunda işçi tazminata hak kazanır. Ayrıca İş Kanunu’nun 25/2 maddesinde sayılan haklı nedenler dışındaki nedenlerle feshedilmesi halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. İş sözleşmesi işveren tarafından sağlık sebepleri, zorlayıcı sebepler, işçinin gözaltına alınması veya tutuklanması nedeniyle bildirimsiz fesih ile sona erdirilmişse işçi tazminata hak kazanır.
Belirli süreli iş sözleşmeler, belirli işlerde ya da belirli bir işin tamamlanması için işçi ile işveren arasında yazılı olarak yapılan sözleşmelerdir. Bu sözleşmeler süre bitimiyle ya da işin tamamlanmasıyla birlikte sözleşme kendiliğinden sona erdiği için herhangi bir fesih söz konusu olmadığından işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. Ancak belirli süreli iş sözleşmesi, belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüştürülürse en az bir yıl çalışma şartı da gerçekleşmişse bu sözleşme ile çalışanların da iş sözleşmeleri feshedilirse kıdem tazminatına hak kazanabileceklerdir.
- İşçi Bakımından
İşçi, iş sözleşmesinin İş Kanunu’nun 24. maddesindeki sebeplere dayanarak feshetmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bunlar; sağlık sebepleri, zorlayıcı sebepler, ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleridir.
Ayrıca muvazzaf askerlik sebebiyle, kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi isteği ile iş sözleşmesini sona erdirmesi, yaşlılık malullük aylığı ve toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi ve işçinin ölümü halinde de işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
Askerlik Hizmeti Halinde Kıdem Tazminatı
İşçi, muvazzaf askerlik sebebiyle iş sözleşmesini sona erdirirse kıdem tazminatına hak kazanır. Bu imkan yalnızca erkek işçilere tanınmıştır.
Kadın işçinin Evliliği Halinde Kıdem Tazminatı
Kadın işçiler, evlendikleri tarihten itibaren 1 yıl içinde kendi istekleri ile iş sözleşmesini sona erdirirlerse kıdem tazminatına hak kazanırlar. Ancak bu hak 1 yıl içerisinde kullanılmalıdır aksi halde bu sebebe dayanılarak iş akdi feshedilemez. Bu imkan yalnızca kadın işçilere tanınmıştır.
İşçinin Emekliliği Halinde Kıdem Tazminatı
Yaşlılık, malulluk aylığı ve toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde kıdem tazminatına hak kazanılır. Emeklilik için yaş dışındaki sigorta ve prim ödeme gün sayısını dolduranların iş sözleşmesini feshetmesi durumunda da kıdem tazminatına hak kazanılacaktır.
Sendika Yöneticiliği Halinde Kıdem Tazminatı
İş kuruluşunda yönetici olduğu için işyerinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi askıda kalır. Yönetici isterse işyerinden ayrıldığı tarihte iş sözleşmesini bildirim süresine uymaksızın feshedip kıdem tazminatına hak kazanabilir. Yöneticinin görevinin sona ermesi veya seçilememe gibi sebeplerle sendikal görevi sona ererse 1 ay içinde işverene başvurur, işveren aynı işinde ya da ona yakın bir pozisyonda işe başlatmazsa iş sözleşmesi işveren tarafından feshedilmiş sayılacaktır ve kıdem tazminatına hak kazanılacaktır.
İşçinin Ölümü Halinde Kıdem Tazminatı
İşçinin ölümü halinde kıdem tazminatı kanuni mirasçılarına ödenir. İşçi iş kazasıyla ya da hangi sebeple ölmüş olursa olsun kıdem tazminatına hak kazanacaktır, işçinin kusurunun olması da önem taşımaz.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatının hesaplanması, son brüt ücret üzerinden yapılır. Yani vergi, prim gibi kesintiler dikkate alınmadan işçinin hak ettiği ücret esas alınır. Kıdem tazminatına esas alınacak ücretin tespitinde işçiye her yıllık çalışması için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bunun yanı sıra kıdem tazminatına esas alınacak ücrete ek olarak işçiye sağlanan gıda, konut, sağlık, yakacak, giyecek gibi ödemeler de kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Bu 30 günlük süre, iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile arttırılabilir. Kıdem tazminatının yıllık tutarı ise Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek devlet memuruna (Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı) bir hizmet yılı için ödenecek en yüksek emeklilik ikramiyesini geçemez.
- İşçinin kıdeminin başlangıcı iş sözleşmesinin yapıldığı tarih değil, işyerinde fiilen çalışmaya başlandığı tarihtir.
- İşçinin deneme süresinde yaptığı çalışmalar ve işçinin çalışmaya hazır bekletilmesinde geçen süreler de kıdem tazminatının hesabında dikkate alınır.
- Grev ve lokavtta geçen süreler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz.
- Tutuklulukta geçen süre ve ücretsiz izin süreleri de dikkate alınmayacaktır.
- İş Kanunu’nun 14/2 maddesine göre işçilerin kıdemleri, iş sözleşmesinin devam etmiş veya aralıklarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanacaktır. Yani işçinin, işverenin aynı ya da değişik işyerlerinde geçirdiği süreler kıdem tazminatının hesabında bir bütün olarak değerlendirilir.
- Mevsimlik işlerde kıdem süresinin hesabında fiili çalışma süreleri dikkate alınır, askıda geçen süreler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz.
- Kısmi süreli iş sözleşmesinin çalışanlarının kıdeminin hesabında, fiilen çalışılan süre değil tüm hizmet süresi dikkate alınacaktır.
- İşyeri herhangi bir sebeple devredilirse işçinin kıdeminin hesabında işyeri veya işyerlerindeki hizmet sürelerinin toplamı olacaktır. işlemiş kıdem tazminatlarından her iki işveren de sorumlu olacaktır. Ancak devredinin sorumluluğu süre ve devir esnasında ödenen ücretle sınırlıdır.
- İş sözleşmesinin sürekli veya aralıklı olarak devam ettiği tüm süreler kıdem hesabında dikkate alınır.
- Askerde geçirilen süreler kıdemden sayılmaz.
Kıdem Tazminatında Zamanaşımı ve Gecikme Faizi
- Kıdem tazminatı için zamanaşımı süresi 5 yıldır.
Kıdem tazminatına “Mevduata Uygulanan En Yüksek Faiz” uygulanır. Kıdem tazminatına faiz, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren uygulanır. Kıdem tazminatı, tazminat hakkının doğduğu anda muaccel olduğundan ve işvereni temerrüde düşürdüğünden faiz, fesih tarihinden itibaren uygulanır.
Blog Yazılarımız: SİGORTA PRİMİ ASGARİDEN YATIRILAN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?
Av. Tuğçe Çığlı
Av. Serhan Cantaş
