Çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçundan söz edilebilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir. Bunlar:

• Çek, Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan undurların tamamını içermelidir.
• Çek, Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülen ibraz süreleri içerisinde çeki elinde bulunduran meşru hamil tarafından ibraz edilmelidir.
• İbraz edildiği gün çek hesabında yeterli karşılığın nakit olarak bulunmaması ve çek bedelinin kısmen veya tamamen ödenmemesi gerekir.
• Çek bedelinin kısmen veya tamamen karşılığının bulunmadığının banka tarafından çekin üzerine yazılması gerekir.

5941 Sayılı Çek Kanunu ile “Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu” düzenlenmiştir. Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçunu düzenleyen 5. madde şu şekildedir:

• Çek Kanunu madde 5 – 

(1) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…)(2) az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır. Koruma tedbiri olarak verilen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararlarına karşı yapılan itirazlar bakımından 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 353 üncü maddesinin birinci fıkrası hükmü uygulanır. Bu suçtan dolayı açılan davalar icra mahkemesinde görülür ve İcra ve İflas Kanununun 347, 349, 350, 351, 352 ve 353 üncü maddelerinde düzenlenen yargılama usulüne ilişkin hükümler uygulanır. Bu davalar çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesinde görülür.

(2) Birinci fıkra hükmüne göre çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, çek hesabı sahibidir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması hâlinde, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür. Birinci fıkra uyarınca hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilenler, yasaklılıkları süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamazlar. Ancak, hakkında yasaklama kararı verilenlerin mevcut organ üyelikleri görev sürelerinin sonuna kadar devam eder.

(3) Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi hâlinde, bu çekten dolayı hukukî ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.

5941 Sayılı Çek Kanunu’nun 5/1 maddesinde karşılıksız çek keşide etme suçu düzenlenmiştir. Çekin karşılıksız çıkması dolayısıyla çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı uygulanabilmesi için çekin, üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmiş olması gerekir.

Karşılıksız çek düzenleme eylemi, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibraz edildiğinde, çek karşılığının ilgili banka hesabında tam olarak bulundurulmaması halinde oluşur.

Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre, ileri tarihli çek, üzerinde yazılı düzenleme tarihi gelmeden önce de tahsil amacıyla bankaya ibraz edilebilir. Bu tarihten önce ibraz edilen çekin kısmen veya tamamen karşılıksız çıkması halinde, çekle ilgili olarak bu kanun hükümlerine göre karşılıksızdır işlemi yapılacaktır. Ancak ibraz tarihinden önce ibraz edilen çekin kısmen veya tamamen karşılıksız çıkması, ceza sorumluluğunu gerektirmeyecektir.

Karşılıksız Çek Suçunda Korunan Hukuki Yarar

Çekin hamilinin malvarlığı ve çekin kamu nezdinde ki güvenilir bir ödeme aracı olmasının sağlanmasıdır.

Karşılıksız Çek Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme

Karşılıksız çek düzenlemek suçundan dolayı açılan davalarda görevli mahkeme, İcra Ceza Mahkemesidir.

Karşılıksız çek düzenlemek suçundan dolayı açılan davalarda yetkili mahkeme birden fazladır. Belirtilen bu yerlerden birini seçip talep hakkını kullanıldıktan sonra artık yetkili mahkeme değiştirilemez. Bu yerler:

• Çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği yer,
• Çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer,
• Çek hesap sahibinin yerleşim yeri,
• Şİkayetçinin yerleşim yeri

Ancak çek, tahsil için banka yerine takas odasına ibraz edilmişse; yetkili mahkeme, ibraz edilen takas odasının faaliyet gösterdiği yer İcra Ceza Mahkemesi’dir.

Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu Nedir?

Karşılıksız çek düzenlemek suçunun yaptırımı adli para cezasıdır. Kişi hakkında ayrıca çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmedilir.

• Adli Para Cezası;

Hesapta yeterli karşılık bulunmaması halinde çekin üzerine karşılıksız şerhi konulacaktır. Hamilin şikayeti üzerine ekle ilgili olarak “karşılıksız” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişiye, her bir çekle ilgili olarak binbeşyüz güne kadar adli para cezası verilir. Bu adli para cezasının ödenmemesi halinde ise bu ceza doğrudan hapis cezasına çevrilir.

Adli para cezasının alt sınırı kanunda belirtilmemişse beş günden az olamaz. Mahkemenin belirlediği gün sayısı ile sanığın ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak mahkemenin takdirine göre belirlenen tam gün sayısının bir gün karşılığı olarak en az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası karşılığı miktarı adli para cezasına hükmedilir. Ancak belirtmek gerekir ki karşılıksız çek düzenleme suçunda adli para cezasının alt sınırı çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz.

Hakim, kişiye adli para cezasının ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verebileceği gibi bu cezanın belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verebilir. Ancak bu taksitler iki yılı geçemez ve taksit miktarı dörtten az olamaz. Taksitlerden biri zamanında ödenmezse geri kalan kısmı tamamen tahsil edilir ve ödenmeyen adli para cezası hapse çevrilir.

• Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı;

Mahkeme, “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında ayrıca çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına da hükmeder.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararına ilişkin bilgiler Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi aracılığıyla MERSİS ile Risk Merkezi’ne elektronik ortamda bildirilir.

Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmelidir.  Bu kişi yeni bir çek hesabı da açamaz. Kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün içinde, düzenlemiş bulunduğu ve henüz karşılığı tahsil edilmemiş çekleri, düzenleme tarihlerini, miktarlarını ve varsa lehtarlarını da göstermek suretiyle muhatap bankaya liste halinde verecektir.

Karşılıksız bir çekle ilgili olarak yapılan bir yargılama neticesinde mahkeme tarafından beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, davanın düşmesi veya davanın reddine karar verilmesi halinde, aynı kararda çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına da karar verilecektir. Bu karar MERSİS ile Risk Merkezi’ne bildirilir ve ilan olunur.

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunan kişi, mahkum olduğu cezanın tamamen infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl ve herhalde yasağın konulduğu tarihten itibaren on yıl geçtikten sonra hükmü veren mahkemeden çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasını talep edebilir.

Karşılıksız çek düzenleme suçu nedeniyle;

• Ön ödeme,
• Uzlaşma,
• Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümler uygulanmaz.

Karşılıksız Çek Suçunun Faili Kimlerdir?

• Gerçek Kişinin Düzenlediği Çekte Fail;

Çek hesabı sahibi gerçek kişi ise, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı yaptırımı bizzat kendisine uygulanacaktır. Çek hesabı gerçek kişi, kendi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez.  Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi halinde, bu çekten dolayı hukuki ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.

• Tüzel Kişiler Adına Düzenlenen Çekte Fail;

Hesap sahibi tüzel kişi ise, fail: Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması halinde, bu tüzel kişinin mali işlerini yönetmekle görevli olan yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili bankada bulundurmak zorundadır.

 Tüzel kişiler adına düzenlenen çekin karşılıksız çıkması halinde;

• Tüzel kişilik hakkında,
• Tüzel kişi adına çek keşide edenler hakkında,
• Karşılıksız çek bir sermaye şirketi adına düzenlenmişse, ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı uygulanır. Ayrıca çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilenler, yasaklıkları süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamazlar. Ancak hakkında yasaklama kararı verilenlerin mevcut organ üyelikleri görev sürelerinin sonuna kadar devam edecektir.

Kanun Yolları ve Süresi

1. Nihai Karara Karşı Kanun Yolu

İcra Ceza Mahkemelerinden verilen adli para cezasına dair verilen hükümlere karşı İstinaf Kanun yoluna başvurulabilir. Ancak burada bir parasal sınır söz konusudur. Sonuç olarak belirlenen üç bin Türk Lirası dahil adli para cezasına mahkumiyet hükümlerine karşı istinaf yoluna başvurulamaz.

İstinaf istemi, hükmün açıklanmasından itibaren yedi gün içinde yapılmalıdır. Hüküm, istinaf yoluna başvurma hakkı olanların yokluğunda açıklanmışsa süre tebliğ tarihinden itibaren başlayacaktır.

Cumhuriyet savcıları, kararın o yer Cumhuriyet başsavcılığına geliş tarihinden itibaren yedi gün içinde istinaf yoluna başvurabilirler.

2. Koruma Tedbiri Olarak Verilen Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağına Karşı Kanun Yolu

Yargılama aşamasında da mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak  re’sen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilebilir. Bu tür kararlara karşı, kararı veren icra ceza mahkemesi kararına karşı itiraz edilebilir. Bu itiraz, kararın tefhim ve tebliğinden itibaren yedi gün içinde yapılmalıdır. Birden fazla icra ceza mahkemesi bulunan yerlerde numara olarak kendisini izleyen icra ceza mahkemesine, son numaralı mahkeme için birinci mahkemeye, icra ceza mahkemesi bir tane ise o yerdeki asliye ceza mahkemesine, icra ceza mahkemesi hakimi ile asliye ceza mahkemesi hakimi aynı ise en yakın yerdeki asliye ceza mahkemesine itiraz edilebilir.

Suçla İlgili Şikayet Hakkı ve Süresi

Çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu nedeniyle mahkemenin çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verebilmesi hamilin şikayetine bağlıdır. Şikayet hakkı, çeki muhatap bankaya ibraz eden yetkili ve yasal hamil ile bunun rücu hakkına sahip olduğu çek arkasındaki ciro silsilesinde imzası bulunan kişilere aittir.

 Cirosu çizilmiş kişi varsa, çizilmiş ciro yazılmamış hükmünde olduğu için bu kişinin talep hakkı yoktur.

Karşılıksız çek suçunda şikayet hakkı kişiye sıkı sıkıya bağlı değildir, malvarlığını ilgilendiren bir haktır. Bu sebeple hamilin şikayet hakkı, mirasçılar tarafından da kullanılabilir.

Şikayet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve herhalde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kullanılmalıdır. Sürenin başlangıcı, çekin takas odasına ya da bankaya ibraz edilerek “karşılıksızdır” işleminin yapıldığı tarihte başlayacaktır. İleri düzenleme tarihli çekler önceden bankaya ibraz edilebilirse de bu durumda karşılıksızdır işlemi yapılmayacaktır. Bu tür çeklerde şikayet süresi, çek üzerinde yazılı tarihe göre ibraz edildiği ve karşılıksızdır işleminin yapıldığı tarihte başlayacaktır.

Şikayetten Vazgeçmenin Sonuçları

Mahkumiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra şikayetten vazgeçme halinde, hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir.

Yargılama aşamasında, müştekinin şikayetten vazgeçmesi halinde davanın düşmesine karar verilir.

Karşılıksız çek düzenleme eylemi iştirak halinde halinde işlenmişse faillerden biri hakkında talepten vazgeçme diğerlerini de kapsayacaktır.

Avukatın talebi geri alması vekaletnamesinde özel yetkinin olmasına bağlıdır.

Müşteki asilin talepte bulunduktan sonra ölmesi halinde, talepten vazgeçme hakkı mirasçılarına geçecektir.

Talebin geri alınması karşılıksız her çek için ayrı ayrı ve açıkça yapılmalıdır. Talebin geri alınmasından vazgeçme mümkün değildir. Talebin geri alınması, şahsi hakların dava ve talep edilebilmesine engel değildir. Ancak talebin geri alınması ile birlikte şahsi haklardan da vazgeçildiği ayrıca açıklanmış ise artık hukuk mahkemesinde de dava açılamayacaktır.

Hükmün Bütün Sonuçlarıyla Ortadan Kaldırılması Halleri

1. Çek Bedelinin Faiziyle Birlikte Ödenmesi

Karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 Sayılı Kanuna göre ticari işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında, mahkumiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına, karar verilir.

Ödeme, hamile verilmek üzere muhatap bankaya yapılabileceği gibi, cebri icra yolu ile icra dairesine de yapılabilir. Bu ödemeyi bizzat çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı konulan kişi yapmak zorunda değildir. Üçüncü kişiler veya sanığın vekili tarafından yapılan ödemeler de geçerlidir.

2. Müştekinin Şikayetten Vazgeçmesi

İnfazdan İtibaren Belli Sürenin Geçmesi İle Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağının Kaldırılması

Kişi, mahkum olduğu cezanın tamamen infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl ve herhalde on yıl geçtikten sonra, hükmü veren mahkemeden çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasını talep edebilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına ilişkin karar kesinleştiğinde, yasağın kaldırıldığı MERSİS ile Risk Merkezi’ne bildirilir ve ilan olunur.

Blog Yazılarımız: KIYMETLİ EVRAKIN ZİYAI VE İPTALİ (Bono, Poliçe, Çek)

Av. Tuğçe Çığlı
Av. Serhan Cantaş