Kambiyo senedi, değerli varlık olarak tanımlanan ticari senetlere verilen bir isimdir. Kambiyo senetleri, emre yazılı senetlerin en tipik örnekleridir. Bu senetler “Bono”, “Çek” ve “Poliçe” olmak üzere üç tanedir. Kambiyo senetleri daima belirli bir miktar paranın ödenmesi borcunu içerir, ibraz senetleridir, müteselsil sorumluluk ilkesi benimsenmiştir.
Kambiyo senetlerinden biri olan Bono; borçlu kişi tarafından alacaklıya verilir ve belirli miktardaki paranın belirli bir süre sonrasında ödeneceğini bildirir. Bono vadeli işlemlerde kullanılan bir değerli belgedir. Bonoda borçlu ve alacaklı olmak üzere iki taraf bulunur. Nasıl düzenlenmesi gerektiği TTK m.776’ da açıkça belirtilmiştir:
Bono Nedir?
a) Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini,
c) Vadeyi,
d) Ödeme yerini,
e) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,
f) Düzenlenme tarihini ve yerini,
g) Düzenleyenin imzasını, içerir.”(TTK m.776)
“İkinci ilâ dördüncü fıkralarda yazılı hâller saklı kalmak üzere, 776 ncı maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet bono sayılmaz.”(TTK m.777/1) bu maddeden de anlayacağımız üzere bono yani kambiyo senetleri sıkı bir şekle bağlı senetlerdir.
Kambiyo senetlerinin devredilebilir olması, alacaklının alacağının varlığını ispat etmek zorunda olmaması, giderek bunların güvenli birer ödeme aracı olmaları, içerdikleri hakkın takibi noktasında senet alacaklısı lehine kolaylaştırılmış bir takip usulünün kabulünü gerektirmiştir.
Kambiyo Senetlerine Özgü Ayrı Bir Haciz Yolu Olmasının Sebebi Nedir?
- Eğer alacaklının elinde bir kambiyo senedi (bono, poliçe, çek) varsa genel haciz yoluyla takibin aksine alacaklının alacaklı olduğu yönünde çok güçlü bir karine vardır.
- Kambiyo senetleri genellikle ticari hayatta kullanılmaktadır. Ticari hayatın hızına uyum sağlanabilmesi ve ticari güvenin korunabilmesi için ayrı bir takip yolu öngörülmüştür.
- Kambiyo senetleri adi senetlerden farklı olarak daha ziyade güvene dayanan ödeneceği yönünde güçlü bir inanç oluşturan senetlerdir.
Kambiyo senetlerine özgü haciz yolu da, bir özel ilamsız icra yoludur. Elinde kambiyo senedi bulunan kişinin, ilamı bulunmasına gerek yoktur. Bu yola başvurabilmek için, alacağın mutlaka kambiyo senedine bağlı olması gerekir. Kambiyo senetlerinden kasıt , çek, poliçe ve emre yazılı senet veya bonodur. Alacaklının elinde böyle bir kambiyo senedi yoksa, alacaklı sadece genel haciz yolu ile takip yapabilir.
Genel haciz yolu ile kambiyo senetlerine özgü haciz yolu arasında yalnız ilk iki aşamada, yani takip talebi ve ödeme emri ile kesinleşmesi aşamalarında önemli farklar vardır. Son üç aşama ise, her iki takip yolunda da aynıdır. Bu yazımızda kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takibin ilk iki aşaması incelenecektir.
Kambiyo Senetlerine Özgü İcra Takibi Nasıl Yapılır?
A) TAKİP TALEBİ
Yetkili icra dairesine takip talebinde bulunulur ve takip talebi m. 58’deki kayıtları kapsar. Kambiyo senetlerinden doğan alacaklar için; kambiyo senedi alacaklısı, kendi yerleşim yerinde kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip başlatamaz, borçlunun yerleşim yerinde başlatabilir. Kambiyo senedi alacaklısı, o senedin yetkili hamilidir.
Kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip yapılıyor ise , takibin bir kambiyo senedine dayanması ve takip talebine kambiyo senedinin aslının ve borçlu sayısı kadar alacaklı tarafından onaylı örneğinin eklenmesi zorunludur. Takip konusu çekin bankaya ibraz edildiğinde bir kısmı ödenmişse banka çekin aslını saklayarak ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisini çek hamiline verir. Bu şekilde bankanın onaylayarak vermiş olduğu çek fotokopisiyle alacaklının borçluya karşı icra takibi yapabilmesi çek ile ilgili bir istisnadır. Senet aslının eklenmemesi sebebiyle başvurulacak şikayet açısından özel bir hüküm bulunmadığı için genel şikayet süresi olan ve öğrenme ile başlayan 7 günlük süre burada da geçerlidir.
Takip talebini alan icra müdürü genel haciz yoluyla takipten farklı olarak üç hususu mutlaka incelemek zorundadır:
Senedin kambiyo senedi vasfına sahip olup olmadığı, senedin vadesinin gelip gelmediği senedi takibe koyan alacaklının yetkili hamil olup olmadığı.
B) ÖDEME EMRİ
İcra müdürü, alacaklının vermiş olduğu, kambiyo senedinden, alacaklının kambiyo senetlerine özgü yolla takip yapma hakkı olduğunu ve kambiyo senedinin vadesini gelmiş olduğunu görürse, hemen borçluya kambiyo senetlerine mahsus bir ödeme emri gönderir. Kambiyo senetlerine özgü takipte ödeme emrinde şunlar bulunur:
Alacaklının veya vekilinin banka hesap numarası hariç olmak üzere, takip talebine yazılması lazım gelen kayıtlar, borcun ve takip masraflarının 10 gün içinde ödeme emrinde yazılı olan icra dairesine ait banka hesabına ödenmesi ihtarı, takibin müstenidi olan senet kambiyo senedi vasfını haiz değilse, 5 gün içinde icra mahkemesine şikayet etmesi lüzumu, takip müstenidi kambiyo senedindeki imza kendisine ait olmadığı iddiasında ise bunu 5 gün içinde açıkça bir dilekçe ile icra mahkemesine bildirmesi; aksi takdirde kambiyo senedindeki imzanın bu fasıl gereğince yapılacak icra takibinde kendisinden sadır sayılacağı ve imzasını haksız yere inkar ederse sözü edilen senede dayanan takip konusu alacağın %10’u oranında para cezasına mahkum edileceği ve icra mahkemesin den itirazının kabulüne dair bir karar getirmediği takdirde cebri icraya devam olunacağı ihtarı, borçlu olmadığı veya borcun itfa edildiği veya mehil verildiği veya alacağın zaman aşımına uğradığı veya yetki itirazını sebepleri ile birlikte 5 gün içinde icra mahkemesine bir dilekçe ile bildirerek icra mahkemesinden itirazın kabulüne dair bir karar getirmediği takdirde cebri icraya devam olunacağı ihtarı, itiraz edilmediği ve borç ödenmediği takdirde on gün içinde 74’üncü maddeye, itiraz edilip de reddedildiği takdirde ise 3 gün içinde 75’inci maddeye göre mal beyanında bulunması ve bulunmazsa hapisle tazyik edileceği, mal beyanında bulunmaz veya hakikate aykırı beyanda bulunursa ayrıca hapisle cezalandırılacağı ihtarı yer alır.
Borçlu ödeme emrinin kendisine tebliğ edilmesinden itibaren 5 gün içinde ödeme emrine itiraz etmezse, 10 günlük ödeme süresi içinde borcu ödemek zorundadır.
Kambiyo Senetlerine Özgü İcra Takibine Nasıl İtiraz Edilir?
- ÖDEME EMRİNE İTİRAZ
Ödeme emrine itiraz etmek isteyen borçlu, 5 gün içinde icra mahkemesinde imzaya ya da borca itiraz edebilir. İtiraz ederse borcu ödeme ve mal beyanında bulunma zorunluluğundan kurtulur. İtirazı icra mahkemesi tarafından değerlendirileceğinden takip durmaz, ancak en azından malların satışı durur.
Ödeme emrine itiraz süresi 5 gündür.
- İMZAYA İTİRAZ
Borçlu kambiyo senedindeki imzanın kendisine ait olmadığı yolundaki itirazını bir dilekçe ile icra mahkemesine bildirir. Satış dışındaki icra takip işlemlerini durdurmaz. Ancak icra mahkemesi itirazı ciddi bulursa alacaklıya tebliğe gerek görmeden itirazla ilgili kararına kadar icra takibinin geçici olarak durdurulmasına evrak üzerinde karar verebilir.
Yapılacak inceleme sonucunda imzanın borçluya ait olduğu anlaşılırsa: İtirazın reddine karar verilir ve takibin geçici olarak durmasına karar verilmişse bu karar kalkarak takibe devam olunur. İcra mahkemesi daha önce takibin geçici durdurulmasına karar vermişse borçlu ayrıca takip konusu alacağın %10’u oranında para cezasına mahkum edilir. İcra mahkemesi daha önce takibin geçici durdurulmasına karar vermişse borçlu takip konusu alacağın %20’sinden aşağı olmayan bir icra tazminatına mahkum edilir.
İmzanın borçluya ait olmadığı anlaşılırsa: İtirazın kabulüne karar verilir ve icra mahkemesi tarafından daha önce takibin durmasına karar verilmemişse takip durur. Alacaklı böyle bir senedi takibe koymakta ağır kusurlu veya kötü niyetli ise takip konusu alacağın %20’sinden aşağı olmayan bir icra tazminatına mahkum edilir. Alacaklı böyle bir senedi takibe koymakta ağır kusurlu veya kötü niyetli ise takip konusu alacağın %10’u oranında para cezasına mahkum edilir.
İmzaya itiraz süresi 5 gündür.
- BORCA İTİRAZ
İmzaya itiraz dışındaki tüm itirazlara borca itiraz denir. Süresi 5 gündür. Borca itiraz olarak: İcra dairesinin yetkisine, borcun hiç olmadığına, borcun itfa edildiğine, borçlu kendisine süre verildiğine, borcun zamanaşımına uğradığına itiraz edilebilir.
Borca itiraz da takibi durdurmaz. Ancak itiraz hakkında karar verilinceye kadar paraya çevirme gerçekleştirilmez. Takibin devam edebilmesi için alacaklının da icra mahkemesine başvurarak borçlunun itirazının kaldırılmasını istemesi gerekir. İcra mahkemesi hakimi itiraz sebeplerinin incelenmesi için iki tarafı en geç 30 gün içinde duruşmaya çağırır. Hakim duruşma sonucunda borcun olmadığının veya itfa edildiğinin yahut da ertelendiğinin resmi veya imzası ikrar edilmiş bir belge ile ispatı halinde itirazı kabul eder. İcra mahkemesi hakimi yetki itirazının incelenmesinde taraflar gelmese de karar verir.
Borca itiraz sonucu yapılacak inceleme sonucunda;
İcra mahkemesi yapmış olduğu inceleme neticesinde borçlunun böyle bir borcunun varlığını tespit eder ve itirazın haksızlığına kanaat getirirse itirazın reddine karar verir. Bu karar ile takibe devam edilir. Takip geçici olarak durdurulmuş ise itirazın reddi hâlinde borçlu, diğer tarafın isteği üzerine takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere tazminata mahkum edilir.
Borçlunun böyle bir borcunun olmadığı tespit edilir ve itirazın haklı olduğu kanaatine varılırsa, daha önce geçici durdurma kararı verilmemişse takip durur. Kararın kesinleşmesiyle, takip iptal edilir; ancak senedin iptaline karar verilmez. İtirazın kaldırılması talebi reddedilirse takibe devam edebilme imkânı yoktur, ancak senet iptal edilmediği için genel mahkemelere başvurma imkânı devam eder. Borçlunun itirazının icra mahkemesince esasa ilişkin nedenlerle kabulü halinde kötü niyeti veya ağır kusuru bulunan alacaklı, takip konusu alacağın %20’sinden aşağı olmamak üzere bir tazminata mahkum edilir. Alacaklının tazminata mahkum edilebilmesi için sadece itirazın haklı olması yeterli olmayıp, işin esasına ilişkin bir nedenden dolayı kabul edilmiş olması gerekir. İşin esasına girilmemişse, mahkeme o zaman esasa girilmediği için bu defa alacaklıyı tazminata mahkûm etmeyecektir.
Blog Yazılarımız: HACZEDİLEMEYEN MALLAR VE HAKLAR
Stj. Av. Sümeyye Nur Karakuş
Av. Serhan Cantaş
