TAKDİRİ İNDİRİM (İYİ HAL İNDİRİMİ)
GİRİŞ
Uygulamada iyi hal indirimi olarak bilinen takdiri indirim, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 62. maddesinde düzenlenmektedir. Takdiri indirim nedenlerinin uygulanıp uygulanmayacağı konusu tamamen hakimin takdirindedir. Takdir yetkisi, hakime cezayı somut olayın özellikleri ve failin kişisel özelliklerine daha uygun hale getirme olanağı sağlamaktadır. Takdiri indirim nedenleri, kanun tarafından belirlenmeyerek hakimin dikkate alabileceği bazı özellikler sebebiyle cezada belli bir oranda indirim yapılmasına olanak tanıyan, kabul veya reddi yine hakim takdirine bırakılan hallerdir.
Takdiri indirim nedenlerinin uygulanıp uygulanmaması hakimin takdirinde olup, gerekçesi kararda gösterilmelidir.
Takdiri indirim nedeninin uygulanıp uygulanmaması hususunda sanığın talepte bulunmasına gerek yoktur. Hakim takdiri indirim nedenlerini re’sen uygulamaktadır. Ancak sanığın veya müdafii bu hususta bir talepte bulunmuş ise mahkemenin olumlu veya olumsuz bir karar vermesi ve bu hususta yasal ve yeterli bir gerekçe göstermesi gerekmektedir.
Takdiri indirim nedenlerinin uygulanması her ne kadar hakimin takdirinde ise de bu nedenlerin uygulanıp uygulanmaması hususu Yargıtay’ın denetimi altındadır.
Takdiri indirim nedenleri yalnızca belirli suçlar bakımından değil, her suç bakımından uygulanabilir niteliktedir.
Takdiri indirim nedenleri “davaya bakan hakimin” takdir yetkisi içerisindedir. Yapılan yargılama neticesinde sanığın cezasında indirim yapılması, davaya bakan hakimin uygun görmesi ile söz konusu olacaktır. Yargılamayı yapan hakim takdiri indirim nedeni olarak;
- Failin geçmişi,
- Failin sosyal ilişkileri,
- Failin fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları,
- Cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri
gibi hususları göz önünde bulundurulabilir. (TCK m. 62/2) Ancak takdiri indirim nedenleri yasada sınırlı bir şekilde sayılmamıştır, “gibi hususları” denilerek bu nedenlerin kanunda sayılanlar ile sınırlı olmadığı belirtilmiştir. Belirli olmayan, sınırsız takdiri indirim nedenleri kurumunun esası, cezayı suça ve suçluya uydurarak daha adil bir cezaya hükmedilmesi konusunda hakime özgürlük alanı tanımaktır.
Takdiri İndirim Nedenleri Nelerdir?
1. Failin Geçmişi
Ceza kanununda esas olan failin suçun işlenmesi anındaki kusurluluğudur. Ancak failin geçmişinde suç işleyip işlemediği, işlemiş ise bu suçlar arasında benzerlikler bulunup bulunmadığı hususlarının da cezanın belirlenmesinde dikkate alınmalıdır.Failin içinde bulunduğu hayat şartları, onun suça olan eğilimini ve suç oluşturan fiili gerçekleştirmeden önce üzerinde etkili olan hususları ortaya koyduğundan takdiri indirim nedeni olarak göz önünde bulundurulur. Failin suç işlemeden önceki davranışları, kişiliğini ve dolayısıyla cezanın da türünü belirleyebilecektir.
Sabıkalı olmama, geçmişte iyi halli olma fail açısından lehte etki doğurabilir. Sosyal etkinliklere katıldığında alınan liyakatler, felaket hallerinde yapılan katkılar, kamu yararına faaliyet gösteren kuruluşlarda yer alma gibi haller de fail açısından lehte karar verilmesine neden olabilecektir. Failin suçun işlenmesinden önceki süreçte topluma faydalı faaliyetlerde bulunmuş olması, toplumda önemli görevler üstlenmiş olması da örnek olarak verilebilir.
Failin suçtan önceki yaşamında sabıkasız olması durumunda, dosyaya yansıyan kişiliği ile ilgili başkaca olumsuz bir durumun söz konusu olmaması halinde takdiri indirim nedeninin uygulanmasına yer olmadığına dair karar verilmesi Yargıtay tarafından bozma nedeni olarak kabul edilmektedir. (Y. 16. C.D. 2017/3173E., 2018/232K.)
2. Failin Sosyal İlişkileri
Failin sosyal ilişkileri, onun diğer insanlar ve toplumla olan ilişkilerinin değerlendirilmesini gerektiren bir takdiri indirim nedenidir. Burada amaçlanan failin kişiliğinin bir bütün olarak değerlendirilip dikkate alınarak cezanın belirlenmesidir. Fail genel olarak yakınındakiler ile iyi geçinebiliyor mu ya da geçimsiz biri olarak mı tanınıyor, failin eğitim durumu, mesleği, geliri, sağlık durumu, bir engelinin bulunup bulunmadığı, aile ilişkileri mahkeme tarafından cezanın belirlenmesinde kullanılacaktır.
3. Failin Fiilden Sonraki Davranışları
Gönüllü vazgeçme ve etkin pişmanlıktan farklı olarak, failin suç işledikten sonra gösterdiği, ortaya çıkan zararı giderme, teslim olma, delillerin ortaya çıkmasına yardımcı olma gibi olumlu davranışları takdiri indirim nedeni olarak kabul edilerek failin cezasında indirime gidilmesi söz konusu olabilecektir.
Etkin pişmanlık ve gönüllü vazgeçme hakkında düzenleme bulunduğundan failin suç işlemekten gönüllü vazgeçmesi veya suçu işledikten sonra etkin pişmanlık göstererek bir takım davranışlarda bulunması halleri takdiri indirim nedeni olarak değerlendirilemez ve TCK m. 62 uygulanamaz.
Failin suç nedeniyle ortaya çıkan zararı tamamen veya kısmen telafi etmesi halinde bu durum takdiri indirim nedeni olarak kabul edilebilecektir. Zararın telafisi yalnızca maddi zararlarda değil, manevi zararlar bakımından da göz önünde bulundurulabilir.
4. Failin Yargılama Sürecindeki Davranışları
Failin yargılama sürecindeki davranışları da cezanın belirlenmesi aşamasında kabul edilen bir takdiri indirim nedenidir. Sanığın ikrarı da bu madde kapsamında dikkate alınabilir. Ancak susma hakkına sahip sanığın suçunu ikrar etmemiş olması veya inkar etmiş olması takdiri indirim nedeninin uygulanmasına engel olmamalıdır.
5. Cezanın Failin Geleceği Üzerindeki Etkileri
Cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri de takdiri indirim nedeni olarak kabul edilmiştir. Bu hal uygulanarak cezada indirim yapılabilmesi için verilen cezanın failin geleceği üzerinde olumsuz bir duruma yol açma ihtimalinin olması ve takdiri indirim uygulanması halinde bu olumsuz durumun ortadan kalkmas ihtimalinin söz konusu olması gerekmektedir. Failin işini, mesleğini ve geçimini kaybetme ihtimali bu kapsamda değerlendirilmektedir. Cezalandırma, failin gelecekteki hayatında toplumsal hayata uyumu açısından derin izler bırakabilir.
Diğer Takdiri İndirim Nedenleri
Takdiri indirim nedenleri TCK m. 62/2’de sayılanlar ile sınırlı değildir. Hakim bu maddede sayılan haller dışındaki bazı durumları da takdiri indirim nedeni sayabilecektir. Kanunda bu konuda bir kısıtlama olmaması ve takdiri indirimin uygulanıp uygulanmaması hakimin takdirine bırakılması keyfilik olarak değerlendirilmemelidir. Çünkü hakimlerin tüm kararlarının gerekçeli olma zorunluluğu bulunmakta ve hakim kararının gerekçesinde takdiri indirim nedeninin hangi nedene dayalı olarak uygulandığını veya uygulanmadığını gerekçesi ile açıklamak zorundadır.
Takdiri İndirim Nedeninin Uygulanması
Hakim, alt ve üst sınırlı cezaların öngörüldüğü hallerde alt sınırın üzerinde ceza tayin etmiş olsa dahi takdiri indirim nedenlerini uygulayabilecektir. Takdiri indirim nedenlerinin uygulanıp uygulanmayacağı konusu tamamen hakimin takdirindedir. Hakim dosyada uygulanan takdiri indirim nedenlerini göstermeli, takdiri indirim nedeni uygulanmamış ise neden uygulanmadığını kararında gerekçeli olarak açıklamalıdır.
Takdiri indirim nedenlerinden birden fazlası aynı olayda gerçekleştiğinde dahi failin cezası yalnızca bir defa indirilecektir. Ancak birden fazlasının bir arada bulunması hakimin indirim oranını takdirinde belirleyici olabilecektir.
Bir kişinin aynı davada birden fazla suçtan yargılanması halinde koşullarının oluşması durumunda takdiri indirim nedeni her bir suç için ayrı ayrı uygulanacaktır. Benzer biçimde aynı suçtan dolayı öngörülen cezalardan birisi bakımından takdiri indirim nedeni kabul edilen halin diğer ceza bakımından da uygulanması gerekmektedir. Sanık hakkında aynı suç sebebiyle hem hapis cezasına hem de adli para cezasına hükmedilmiş ise takdiri indirim nedeniyle her iki cezadan da indirim yapılması gerekmektedir.
Takdiri İndirim Oranı Nedir?
Takdiri indirim uygulanması halinde failin cezasında hangi oranda indirim yapılacağı 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 62/1. maddesinde belirtilmiştir. Fail yararına cezayı hafifletecek takdiri indirim nedenlerinin varlığı halinde ceza indirimi şu şekilde uygulanacaktır:
- Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine, müebbet hapis cezasına hükmedilecektir.
- Müebbet hapis cezası yerine, yirmi beş yıl hapis cezasına hükmedilecektir.
- Diğer tüm süreli hapis ve adli para cezalarının altıda birine (⅙) kadarı
İyi Hal Ceza İndirimi (Takdiri İndirim) Nasıl Hesaplanır?
Takdiri ceza indirimi, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 61. maddesinde yer alan cezanın belirlenmesi prosedürüne uygun bir şekilde, süreli hapis cezası veya adli para cezası miktarı üzerinde ⅙ oranında yapılacaktır. Temel cezadan tüm artırım ve indirimler yapıldıktan sonra kalan ceza miktarı üzerinden ⅙ oranında takdiri indirim uygulanacaktır.
TAKDİRİ İNDİRİM (İYİ HAL İNDİRİMİ) HAKKINDA YARGITAY KARARLARI
Yeterli Olmayan Gerekçe İle Takdiri İndirim Uygulanmaması Hakkında Yargıtay Kararı
- Yargıtay 16. C.D. 04.07.2019 Tarihli, 2019/2766E., 2019/5004 Sayılı Kararında
“Takdiri indirim nedeni olarak; failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri gibi hususların göz önünde bulundurulması gerektiği gözetilmeden geçmişte herhangi bir suç kaydı ve sabıkası bulunmayan, dosyaya yansıyan olumsuz bir davranışı tespit edilemeyen ve soruşturma aşamasında alınan savunmasında pişmanlığını da dile getiren sanıklar … ve … hakkında yazılı şekilde yeterli olmayan gerekçe ile TCK’nın 62. maddesinin uygulanmasına yer olmadığına karar verilmesi.”
Sanığın Birden Fazla Suçtan Yargılanmasında Takdiri İndirimin Uygulanması Hakkında Yargıtay Kararı
- Yargıtay 16. C.D. 16.06.2018 Tarihli, 2018/845E., 2018/1930 Sayılı Kararında
“Bir failin birden fazla suçtan yargılanması durumunda, takdiri indirim nedenlerinin uygulanması veya uygulanmaması konusunda her bir suç için diğer gerekçelerle çelişmemek koşulu ile ayrı ayrı değerlendirme yapılmalıdır.”
Blog Yazılarımız:
Av. Tuğçe Çığlı
Av. Serhan Cantaş
