Anonim şirketler günümüzde piyasanın en önemli aktörlerinden biridir. Anonim şirketler kar amacı güderler ve bu amaç doğrultusunda her zaman değer maksimizasyonunu amaçlarlar ve bu sebeple kimi zaman faaliyet hacimlerini genişletmek, daraltmak ya da yapısal değişikliğe gitme yolunu tercih edebilirler.
Bu değişiklikler TTK’da birleşme, bölünme ve tür değiştirme olarak tanımlanmıştır.
Anonim Şirketlerde Birleşme
Birden fazla ticaret şirketinin aralarında yaptığı bir sözleşmenin sonucunda birleşmeye katılan bir şirket veya yeni bir şirket bünyesinde bir araya gelmesine birleşme denir.
TTK m. 136 hükmüne göre “Şirketler; bir şirketin diğerini devralması, teknik terimle “devralma şeklinde birleşme” veya yeni bir şirket içinde bir araya gelmeleri, teknik terimle “yeni kuruluş şeklinde birleşme”, yoluyla birleşebilirler.”
İlgili maddeden de anlaşılacağı üzere birleşmenin olabilmesi için en az iki ticaret şirketinin varlığı veya ticaret şirketi tarafından devralınacak bir ticari işletmenin mevcudiyeti aranmaktadır
Ek olarak, TTK m.137 Anonim şirketlerin hangi şirketlerle birleşebileceğini hükme bağlamıştır TTK’da sermaye şirketi olarak tanımlanmış anonim şirketler ilgili maddeye göre;
- Sermaye şirketleri;
- Sermaye şirketleriyle,
- Kooperatiflerle ve
- Devralan şirket olmaları şartıyla, kolektif ve komandit şirketlerle, birleşebilirler.
Tasfiye Halindeki Anonim Şirketlerde Birleşmeye Katılma
Tasfiye halindeki bir şirketin birleşmeye katılabilmesi TTK m. 138’de belirtilmiştir ilgili maddeye göre “Tasfiye hâlindeki bir şirket, malvarlığının dağıtılmasına başlanmamışsa ve devrolunan şirket olması şartıyla, birleşmeye katılabilir.”
İlgili maddeden de anlaşılacağı üzere kanun tasfiye halindeki anonim şirketlerin birleşmeye katılabilmesinde iki şartın varlığını aramaktadır bu şartlar malvarlığının dağıtılmasına başlanmaması ve tasfiye aşamasındaki şirketin devrolunan şirket olmasıdır.
Sermayenin Kaybı veya Borca Batıklık Halinde Birleşmeye Katılma
TTK m.139 hükmü ile sermayesiyle kanuni yedek akçeleri toplamının yarısı zararla kaybolan ya da borca batık durumda bulunan bir şirketin de birleşmeye katılabileceği belirtilmiştir ilgili maddeye göre “Sermayesiyle kanuni yedek akçeleri toplamının yarısı zararlarla kaybolan veya borca batık durumda bulunan bir şirket, kaybolan sermayeyi veya gerekiyorsa borca batıklık durumunu karşılayabilecek tutarda serbestçe, tasarruf edilebilen özvarlığa sahip bulunan bir şirket ile birleşebilir.”
Ek olarak, borca batık şirketler birleşmede tasfiye aşamasındaki şirketlerin birleşmesinden farklı olarak devralan ya da devrolunan şirket olabilir.
Anonim Şirketlerin Ticari İşletmeyi Devralarak Birleşmesinin Esasları
TTK m. 136 hükmünde de belirtildiği gibi birleşmeler devralma ya da yeni bir kuruluş şeklinde meydana gelir ve ek olarak TTK m.194 hükmündeki kabule göre “Bir ticari işletme, bir ticaret şirketiyle, onun tarafından devralınmak suretiyle birleşebilir.”
Devralarak Birleşmede Uygulanacak Hükümler
TTK devralarak birleşme için ayrı hükümler düzenlememiştir TTK m.194 hükmüne göre ticari şirketlerin birbirleriyle birleşmesi hükümleri kıyas yoluyla devralarak birleşmede uygulanır.
Bu hükmün sonucunda;
Tasfiye halindeki bir şirketin malvarlığı dağıtılmaya başlanmasa da ancak devrolunan şirket olabileceğinden devralarak birleşemeyecektir.
Borca batık şirketin devralarak birleşebilmesi için devralınacak ticari işletmenin, kaybolan sermayeyi veya gerekiyorsa borca batıklık durumunu karşılayabilecek tutarda serbestçe tasarruf edilebilen özvarlığa sahip olması şarttır.
Birleşme İşlemleri
Birleşme işleminin yapılabilmesi için ilk olarak taraflar arasında bir birleşme sözleşmesi yapılmış olmalıdır daha sonra ise birleşmeye katılan şirketlerin yönetim organları birleşme raporu hazırlar, son üç yılın yılsonu finansal tablolarıyla yıllık faaliyet raporları gerekliyse ara faaliyet raporlarının hazırlayıp şirketin karar organına sunar daha sonra ise anonim şirketlerde karar organı olan genel kurul mevcut oyların 3/4’ü ile birleşme kararı alır. Bu karardan sonra yönetim organı ivedilikle ticaret siciline başvurmalıdır. Tescil ile birleşme geçerlilik kazanır ve devrolunan ticaret sicilinden silinip kendiliğinden sonra erer ve şirketin tüm aktif ve pasif mal varlığı devralan şirkete kendiliğinden geçer.
Birleşme Sonrası Ortaklık Sıfatları
Kanun koyucu birleşme işleminden sonra devrolunan şirketteki ortakların ortaklık durumlarını da düzenlemiştir TTK m.136 hükmüne göre Birleşme, devrolunan şirketin malvarlığı karşılığında, bir değişim oranına göre devralan şirketin paylarının, devrolunan şirketin ortaklarınca kendiliğinden iktisap edilmesiyle gerçekleşir.
İlgili maddeden de anlaşılacağı üzere eski ortaklara TTK m. 141 uyarınca bir ayrılma akçesi ya da ortaklıklarının iktisabı öngörülebilir ve taraflar ortaklıklarına birleşen şirkette de devam edebilirler.
TTK m. 141 hükmüne göre “Birleşmeye katılan şirketler, birleşme sözleşmesinde, ortaklara, devralan şirkette, pay ve ortaklık haklarının iktisabı ile iktisap olunacak şirket paylarının gerçek değerine denk gelen bir ayrılma akçesi arasında seçim yapma hakkı tanıyabilirler. Birleşmeye katılan şirketler birleşme sözleşmesinde, sadece ayrılma akçesinin verilmesini öngörebilirler.”
Anonim Şirketlerde Bölünme
Bölünme anonim şirketlerin malvarlıklarını tamamen veya kısmen kendilerinden ayırarak tasfiyesiz olarak ve kısmi külli halefiyet yoluyla başka sermaye şirketlerine veya kooperatiflere devretmeleri ve bunun karşılığında bölünen şirketin ortaklarının devralan şirketlerde ortak olmalarıdır.
Bölünmenin ana amacı işletmelerin uygun değer büyüklüğünü bulmak, ekonomik çıkarlarını korumak ve azalan verimliliğin önüne geçmektir.
Bölünmenin Unsurları
Bölünebilmenin oluşabilmesi için bölünecek bir anonim şirketin varlığı gereklidir.
Bölünmeler TTK m. 159 hükmüne göre tam veya kısmi şekilde gerçekleşebilir ilgili maddeye göre;
Tam bölünmede, şirketin tüm malvarlığı bölümlere ayrılır ve diğer şirketlere devrolunur. Bölünen şirketin ortakları, devralan şirketlerin paylarını ve haklarını iktisap ederler. Tam bölünüp devrolunan şirket sona erer ve unvanı ticaret sicilinden silinir.
Kısmi bölünmede, bir şirketin malvarlığının bir veya birden fazla bölümü diğer şirketlere devrolunur. Bölünen şirketin ortakları, devralan şirketlerin paylarını ve haklarını iktisap ederler veya bölünen şirket, devredilen malvarlığı bölümlerinin karşılığında devralan şirketlerdeki payları ve hakları elde ederek yavru şirketini oluşturur.
Ek olarak, geçerli bölünmeler TTK m.160 hükmünde belirtilmiştir ilgili maddeye göre anonim şirketler sadece sermaye şirketleri veya kooperatiflere bölünebilir.
Bölünme İşlemleri
Bölünme de daha önce belirttiğimiz gibi aynı birleşmedeki gibi meydana gelir ilk olarak bölünme sözleşmesi ya da planı yapılır daha sonra genel kurulun bu sözleşme ya da planı kabul eder ve ticaret siciline tescil süreçlerinin sonunda bölünme gerçekleşir.
Bölünmenin Sonuçları
Bölünmenin sonuçları TTK m. 174-177’de düzenlenmiştir ilgili maddelerin sonucunda;
Bölünmenin ilk sonucu tam bölünmede, bölünen şirket sona erer ve bölünmenin ticaret siciline tescili ile infisah eder ve kendiliğinden sonra erer.
Sözleşmede aksi belirtilmemişse ortaklığın devamlılığı ilkesi sonucunda devrolunan şirketin ortakları devralan şirkette de ortaklıklarına devam ederler.
Malvarlığının devri sonucunda devralan şirket devrolunan şirketin devredilen borçlarından birinci derecede sorumlu olur.
Anonim Şirketlerde Tür Değiştirme
Anonim şirketler ilerleyen dönemlerde tercih edilen türlerde faaliyet gösteremeyebilir ticari şirketin ihtiyaçlarına cevap veremeyebilir. Bu durumlarda şirketler sermayenin verimini arttırmak, halka açılmak, teşvik -ve tedbirlerden yararlanmak için tür değiştirebilir.
Kanunda belirtildiği üzere şirketlerin kanunda belirtilen şartlara uygun olarak kurulan ticaret şirketi türlerinden birinin veya ticari işletmenin tasfiye edilmeksizin başka bir ticaret şirketi türüne dönüştürülmesine tür değiştirme denir.
Tür değiştirmenin olabilmesi için ilk olarak bölünecek bir şirketin varlığı gereklidir
TTK m. 180 hükmünde geçerli tür değiştirmeler belirtilmiştir ilgili maddeye göre;
- Bir anonim şirket;
- Başka türde bir sermaye şirketine;
- Bir kooperatife;
Dönüşebilir.
Ek olarak TTK m. 194 uyarınca anonim şirketlerin ticari işletmelere de dönüşebileceği kabul edilmiştir.
Yeni Türün Eskisinin Devamıdır.
TTK m. 180 uyarınca yeni türe dönüştürülen şirket eskisinin devamıdır denilerek yeni türe dönüştürülen şirket tüzel kişiliğinin, ticaret şirketine dönüşen ticari işletmenin veya türü değişen şirketin devamı olduğu kabul edilmiştir.
Türü Değişen Şirkette Ortakların Durumu
Tür değiştirmede ortakların payları ve haklar korunur ortakların bu hakları TTK m. 183 uyarınca korumaya alınmıştır.
Tür Değiştirme İşlemleri
Birleşme ve Bölünme ile aynı olarak tür değiştirmede de ilk olarak şirketin yönetim organı bir tür değiştirme planı hazırlar ve ortaklarına sunulur daha sonra bu rapor karar organı genel kurula sunulur ve TTK m. 189 uyarınca nisaplara uyulur 3/4 çoğunluk aranır ve genel kurul kararı alındıktan sonra yönetim organı ticaret siciline tür değiştirmeyi tescil ettirir.
Tür değiştirme birleşme ve bölünme gibi bir sözleşmeye dayanmadığından tür değiştirmeden önce bir müzakereden söz edilemez.
Tür Değiştirmenin Sonuçları
Tür değiştirmenin tescil ile geçerlilik kazanır bu durum TTK m. 189’da belirtilmiştir ilgili maddeye göre “Yönetim organı tür değiştirmeyi ve yeni şirketin sözleşmesini tescil ettirir. Tür değiştirme tescil ile hukuki geçerlilik kazanır. Tür değiştirme kararı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edilir.”
Tescilin sonucunda ilk olarak yeni şirket eski şirketin devamı olarak kabul edilir. Eski şirketin aktif ve pasifleri kendiliğinden yeni şirkete geçer.
Ortaklığın devamı ilkesi sonucu olarak eski şirketteki ortakların ortaklığı yeni şirkette de devam eder.
Birleşen Şirketin Taraf Ehliyetinin Sona Ermesine İlişkin Yargıtay Kararı
- Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, E. 2005/2492. K. 2005/6435, 28.3.2005 Tarihli Kararı
TTK’nın 152. maddesi hükmü; “”Bir ticaret şirketinin nev’inin diğer bir ticaret şirketi nev’ine çevrilmesi, kanunda aksine hüküm olmadıkça, yeni nev’e ait kuruluş merasimine tabidir. Böylece yeni nev’e çevrilen şirket, eskisinin devamıdır”” açıklaması ile ticaret şirketlerinde şirketin hukuki ve ekonomik bütünlüğü bozulmadan ve şirketin tasfiyesine de gitmeden mevcut bir şirketin nev’inin değiştirilmesine olanak sağlamıştır. TTK’nın 152. maddesine göre, tür değiştiren şirket eskisinin devamıdır. Ayrıca tür değişikliği, şirketin tüzel kişilik sıfatı ve bünyesi üzerinde etkili olamayacağından eski şirketin hak ve borçları yeni şirkete geçer.
TTK’nın 451 ve 452. maddelerinde düzenlenen birleşme ve devralma suretiyle tasfiyesiz infisah hükümlerinde; bir ticaret şirketi başka bir şirket tarafından devralınırsa (TTK m. 451) eski şirketin tüzel kişiliği sona erer. Keza, bir ticari şirketin diğer bir ticari şirketle birleşmesi halinde de birleşen şirketin hükmi şahsiyeti sona erer. Tüzel kişiliğin son bulması ile, artık eski tüzel kişinin (ölü bir şahıs gibi) taraf ehliyetinin de son bulduğunun kabulü gerekir. Ölü kişiye karşı veya ölü kişi adına dava açılması hakkındaki uygulamaların kıyasen burada da uygulanması gerekir (Prof. Dr. Baki Kuru HUMK C-l, Sf: 930). Takip tarihinde hükmi şahsiyeti olmayan (ölü bir kişi gibi) şirket hakkında yapılan takipte, ortada taraf ehliyetini haiz bir borçlu olmadığına göre ona iltihak da mümkün bulunmadığından, takibin birleşen şirket adına sürdürülmesi de bu durumda mümkün değildir.
Blog Yazılarımız: ANONİM ŞİRKETLERDE SERMAYE ARTIRIMI VE AZALTIMI NASIL YAPILIR?
Stj. Av. Onur Zeybek
Av. Serhan Cantaş
