İhtiyati haciz, alacaklının bir para veya teminat alacağının zamanında ödenmesini güvence altına almak için, kesin haciz aşamasından önce, mahkeme kararı ile borçlunun mallarına geçici olarak el konulmasıdır. İhtiyati haciz koruma tedbiri İcra ve İflas Kanunu’nun 257 ve devamı maddelerinde düzenlenmektedir.
İhtiyati haciz, alacaklının para veya teminat alacağını güvence altına alan geçici bir hukuki koruma tedbiridir. Belirtmek gerekir ki ihtiyati haciz sadece para ve teminat alacakları için kullanılabilecek tedbirdir. Para ve teminat alacaklarının dışında kalan hak ve alacakların ihtiyati hacizle teminat altına alınması mümkün değildir. Para alacağının, borcun kaynaklarından hangisi olduğu yönünde bir şart bulunmamaktadır. Para alacağının kaynağı; sözleşme, haksız fiil, sebepsiz zenginleşme veya vekaletsiz iş görme olabilecektir.
İhtiyati haciz, sadece para üzerinde değil borçlunun haczi caiz tüm malvarlığı değerleri ile üçüncü kişilerdeki hak ve alacakları üzerinde de uygulanabilir.
İhtiyati Haciz Şartları Nelerdir?
İhtiyati haciz talep edebilmek için bazı şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlar:
- İhtiyati haciz istenen alacak, para borcuna ilişkin olmalıdır.
- Alacak rehinle temin edilmemiş olmalıdır.
- Para borcunun vadesi gelmiş olmalıdır. Ancak İİK m. 257’de belirtilen durumlar olması halinde vadesi gelmemiş para borçlarına dair de ihtiyati haciz talebinde bulunabilecektir.
- Alacaklının talebi olmalıdır.
- İhtiyati haciz, mahkemeden talep
- Alacağın dayanağı ihtiyati haciz talebinde belirtilmelidir. Alacağa kaynak belge, ilam veya ilam niteliğinde belge sunulmalıdır. Alacaklının alacağına dair ispatını tam ispat gerekmeyip, yaklaşık ispat
Vadesi Gelmemiş Borçlar İçin İhtiyati Haciz Talebi
İhtiyati haciz talebi, vadesi gelmiş para borçları için talep edilebilecektir. Ancak alacaklı, belirli durumlarda vadesi gelmemiş bir borçtan dolayı da ihtiyati haciz talebinde bulunabilecektir. Vadesi gelmemiş borçtan dolayı yalnız aşağıdaki hallerde ihtiyati haciz istenebilir:
- Borçlunun belirli bir yerleşim yerinin olmaması,
- Borçlunun yükümlülüklerinden kurtulmak amacıyla; mallerını gizlemesi, mallarını kaçırmaya hazırlanması, kaçmaya hazırlanması, kaçması ve alacaklının haklarını ihlal eden hileli davranışlarda bulunması gerekir.
İhtiyati Haciz Kararına İtiraz
İhtiyati haciz kararına itiraz, İİK m. 265’te düzenlenmektedir. Mahkemenin vermiş olduğu ihtiyati haciz kararına itiraz edilebilecektir.
Borçlu kendisi dinlenmeden verilen ihtiyatî haczin dayandığı sebeplere, mahkemenin yetkisine, teminata veya haczin uygulanmasına itiraz edebilecektir. Mahkeme, itiraz üzerine duruşma günü belirler, tarafları davet eder ve gelenleri dinledikten sonra, itirazı haklı görürse kararını değiştirebilir veya kaldırabilir. Mahkeme, başvuru dilekçesindeki sebepleri inceler. İki tarafta gelmezse dosya üzerinden inceleme yapar. Mahkemenin itiraz üzerine vermiş olduğu karara karşı istinaf yolu açıktır. Bölge adliye mahkemesi bu başvuruyu öncelikle inceler ve verdiği karar kesindir. İstinaf yoluna başvuru, ihtiyatî haciz kararının icrasını durdurmaz.
Kimler İtiraz Edebilir?
Mahkemenin vermiş olduğu ihtiyati haciz kararına karşı borçlu veya menfaati ihlal edilen 3. kişiler itiraz edebilir. Menfaati ihlal ediilen 3. kişiler ancak, ihtiyati haczin dayandığı sebeplere ve teminata itiraz edebilir.
İtiraz Süresi Nedir?
Borçlu, huzurunda yapılan hacizlerde haczin uygulanması sırasında itiraz edebilir. Aksi halde haciz tutanağının kendisine tebliğ edilmesinden itibaren 7 gün içinde mahkemeye itiraz edebilecektir. 3. kişiler de ihtiyati haczi öğrendikten sonra 7 gün içinde itirazını yapmalıdır.
İtiraz Nereye Yapılır?
İtiraz, ihtiyati haciz kararını veren mahkemeye yapılmalıdır.
İhtiyati Hacizde Teminat
Alacaklı, haksız çıkma ihtimaline karşı borçlu veya 3. kişilerin ihtiyati haciz uygulanması sebebiyle uğrayacakları zararlardan ötürü teminat gösterir. İleride haksız çıkması durumunda borçlunun veya üçüncü kişinin zararı bu teminatla sağlanır. İhtiyati haczin haklı olması durumunda teminat alacaklıya iade edilecektir. İhtiyati haciz kararını veren mahkeme, kararın uygulanabilmesi için yatırılması gerekli teminatı da belirleyecektir. İhtiyati haciz kararının infazını isteyen taraf bu teminatı yatırmalıdır.
Alacak ilama dayanıyorsa, ihtiyati haciz talebinde bulunan alacaklıdan teminat istenmez. İlamın henüz kesinleşmiş olmasına da gerek yoktur.
Alacak ilama dayanmıyorsa, ihtiyati haciz talebinde bulunan alacaklıdan teminat istenir.
Alacak ilam niteliğindeki bir belgeye dayanıyorsa, alacaklıdan teminat istenip istenmemesini mahkeme takdir edecektir.
Teminat Miktarı
İhtiyati haciz kararı veren mahkemeler, talepte bulunanın talebini kabul ettiği takdirde para alacağının %10-%15’i oranında teminat istemektedir. Kararı veren mahkeme teminat miktarını serbestçe belirleyecektir. Ancak taraflar teminat miktarına dair önceden bir sözleşme yapmışlarsa hakim buna uyacaktır.
Teminatın İadesi
İhtiyati haczin uygulanması sırasında alacaklıdan alınan teminat asıl davaya ilişkin hükmün kesinleşmesi, ihtiyati haciz kararının İİK 266/1 maddesi gereğince kaldırılması veya ihtiyati haczi tamamlayan merasimin gerçekleştirilmemesi nedeniyle düşmesi gibi hallerde iade edilecektir.
Borçlunun Vereceği Teminatlar Nelerdir?
Borçlu tarafından iki tür teminat gösterilebilecektir. Bunlar:
İİK m. 263 Kapsamında Teminat; İhtiyati haciz sonrasında haczedilen malların istenildiği zaman para veya ayın olarak teslim edilmesini temin amacıyla; malların takdir edilen kıymetlerinin depo edilmesi, rehin, esham, tahvilat veya teminat mektubu gibi güvencelerden birinin gösterilmesi halinde haczedilen mallar borçluya veya mal üçüncü kişinin elindeyse bir taahhütname alınarak ona teslim edilecektir.
İİK m. 266 Kapsamında Teminat; Borçlu; para, rehin, esham, tahvilat veya teminat mektubu gibi güvencelerden birini göstererek ihtiyati haciz kararını veren mahkemeden ihtiyati haczin kaldırılmasını talep edebilecektir.
İhtiyati Haciz Nasıl Uygulanır?
Mahkeme tarafından ihtiyati haciz kararı verilmesinden sonra, alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren 10 gün içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesinden kararın infazını talep etmelidir. Aksi halde ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.
İhtiyati haczin infazı ile ilgili şikayetler infazı yapan icra dairesinin bağlı olduğu icra mahkemesine yapılır.
Alacaklı dava açmadan veya icra takibi yapmadan önce ihtiyati haczi talep etmişse; haciz yokluğunda yapılmışsa haciz tutanağının kendisine tebliği tarihinden itibaren, haciz huzurunda yapılmışsa haczin uygulanma tarihinden itibaren 7 gün içinde haciz ya da iflas yoluyla takip talebinde bulunmalı ya da dava açmalıdır. Belirtilen süreler içerisinde takip veya dava açılmaması durumunda ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkacaktır.
İhtiyati haciz kararı, alacak davası mahkemede görülürken de verilebilir. İhtiyatî haciz, alacak davasının mahkemede görüldüğü sırada konulmuş veya alacaklı mahkemede dava açmış ise, esas hakkında verilecek hükmün mahkemece tebliğinden itibaren bir ay içinde alacaklı takip talebinde bulunmalıdır.
Haczin hükümsüz kaldığı bazı durumlar vardır. Bunlar:
- Alacaklı yukarıda belirttiğimiz süreleri geçirirse,
- Alacaklı davadan veya takipten vazgeçerse,
- Takip talebi kanuni sürelerin geçmesiyle düşerse,
- Dava dosyası işlemden kaldırılıp da 1 ay içinde yenileme dilekçesi verilmezse,
- Alacaklı davasında haksız çıkarsa, ihtiyati haciz hükümsüz kalacaktır.
İhtiyati haczin kendiliğinden icrai hacze dönüştüğü bazı durumlar vardır. Bunlar:
- Borçlu süresi içinde ödeme emrine itiraz etmezse,
- Borçlunun ödeme emrine itirazı mahkemece kaldırılır veya iptal edilirse,
- Alacak davasının alacaklı lehine sonuçlanması, hallerinde ihtiyati haciz kendiliğinden icrai hacze dönüşecektir.
İhtiyati Haciz Nasıl Kalkar?
Borçlu, para veya mahkemece kabul edilecek rehin veya esham yahut tahvilat depo etmek veya taşınmaz rehin yahut muteber bir banka kefaleti göstermek şartı ile ihtiyati haczin kaldırılmasını mahkemeden talep edebilir.
Takibe başlanmışsa ihtiyati haczin kaldırılması icra dairesinden talep edilecektir.Yukarıda değindiğimiz konularda, alacaklının davasında haksız çıkması gibi durumlarda ihtiyati haciz kalkacaktır. Bunlar dışında borçlunun itirazı kabul edilirse bu durumda da ihtiyati haciz kararı kalkacaktır.
Görevli ve Yetkili Mahkeme
Ticari davalardan kaynaklanan borca dayalı olarak talep ediliyorsa görevli mahkeme, Asliye Ticaret Mahkemesidir. Ancak tacir olmayan kimseler arasındaki borçtan kaynaklanıyorsa görevli mahkeme, Asliye Hukuk Mahkemesidir.
Ancak belirtmek gerekir ki talebe dayanak hukuki ilişkinin niteliğine göre Sulh Hukuk Mahkemesi, Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi, İş Mahkemesi veya Aile Mahkemesi de ihtiyati haciz kararı verebilecektir.
İhtiyati haciz kararında yetkili mahkeme, takibe konu olan borcun kaynağına göre yetkili icra dairesinin bulunduğu yerdir.
İhtiyati Hacizde İspat İle İlgili Yargıtay Kararı
- Yargıtay 19. H.D. 06/05/2009 Tarihli, 2009/4070-4078 Sayılı Kararında
“… ihtiyati haciz kararı verilebilmesi için kesin bir ispatın aranmayacağı, alacağın varlığının ve muaccel olduğunu gösterir belgelerin varlığı halinde kesinleşmiş bir alacağın bulunması ya da alacağın İİK’nın 68/b maddesindeki belgelere dayanması gibi bir gerekçeyle ihtiyati haciz talebinin reddi usul ve yasaya uygun değildir.”
Alacağın Güvence Altına Alınması Amacıyla İhtiyati Haciz Talebi İle İlgili Yargıtay Kararı
- Yargıtay 11. H.D. 30/12/2015 Tarihli, 2015/10146-13929 Sayılı Kararında
“Davacı vekilinin alacağın güvence altına alınması amacını taşıyan geçici hukuki korumaya yönelik dava dilekçesindeki beyanları ve 16.12.2013 tarihli dilekçesi bir bütün olarak değerlendirildiğinde, istemin ihtiyati haciz karar verilmesi yönünde olduğu anlaşılmıştır. Mahkemece hukuki nitelendirmede hataya düşülerek talep, ihtiyati tedbir talebi olarak kabul edilmek suretiyle 6100 sayılı HMK’nın 389 ve devamı maddelerine dayanılarak ret kararı verilmesi doğru olmamıştır.”
Blog Yazılarımız: Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu İle İcra Takibi Nedir?
Av. Tuğçe Çığlı
Av. Serhan Cantaş
